گواهی عدم سازش چیست؟

گواهی عدم امکان سازش، تأییدیه ای قضایی است که از سوی دادگاه خانواده صادر می شود و بیانگر عدم توافق زوجین برای ادامه زندگی مشترک و فراهم کننده مقدمات ثبت رسمی طلاق است. این گواهی به زوجین این امکان را می دهد که با مراجعه به دفترخانه رسمی طلاق، صیغه طلاق را جاری و ثبت نمایند. شناخت دقیق این سند و مراحل دریافت آن برای افرادی که قصد جدایی قانونی و آگاهانه را دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

فرآیند طلاق در نظام حقوقی ایران، به ویژه در شرایطی که توافق کامل میان زوجین حاصل نشده یا درخواست طلاق از سوی مرد مطرح شده باشد، نیازمند طی تشریفات و مراحل قانونی خاصی است. «گواهی عدم امکان سازش» یکی از ارکان اصلی در این مسیر است که نقشی محوری در انحلال قانونی عقد نکاح ایفا می کند. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، به تفصیل به ماهیت حقوقی گواهی عدم امکان سازش، شرایط صدور، فرآیند گام به گام دریافت، مدت اعتبار، تکالیف حقوق مالی و غیرمالی مرتبط با آن، و تفاوت های کلیدی آن با «حکم طلاق» می پردازد. هدف این است که خوانندگان، اعم از زوجین در آستانه جدایی، علاقه مندان به مباحث حقوق خانواده، و متخصصین این حوزه، با آگاهی کامل از تمامی ابعاد این گواهی، مسیر قانونی جدایی را با اطمینان خاطر طی کنند.

گواهی عدم امکان سازش چیست؟ (تعریف حقوقی و کاربردی)

«گواهی عدم امکان سازش» در نظام حقوقی ایران، سندی قضایی است که از سوی دادگاه خانواده و پس از طی مراحل قانونی مربوط به درخواست طلاق، صادر می گردد. ماهیت این گواهی، تأییدیه دادگاه بر این امر است که با وجود تلاش های صورت گرفته برای ایجاد صلح و سازش، امکان ادامه زندگی مشترک برای زوجین فراهم نیست و بنابراین، به آن ها اجازه داده می شود تا به صورت قانونی از یکدیگر جدا شوند. این گواهی در واقع مجوز نهایی دادگاه برای مراجعه به دفاتر ثبت طلاق و جاری ساختن صیغه طلاق است.

بر خلاف «حکم طلاق» که اغلب در پی احراز عسر و حرج زن یا عدم تمکین از سوی دادگاه صادر می شود و جنبه آمرانه دارد، گواهی عدم امکان سازش بیشتر ماهیتی تأییدی دارد. دادگاه در صدور این گواهی، به ماهیت دلایل و مستندات طلاق، به عمق حکم طلاق ورود نمی کند، بلکه بیشتر بر روی حصول توافق میان زوجین یا احراز حق قانونی مرد برای طلاق و تعیین تکلیف حقوق مالی و غیرمالی آن ها تمرکز دارد. این گواهی، سنگ بنای ثبت قانونی طلاق در مواردی نظیر طلاق توافقی و طلاق به درخواست زوج (مرد) است.

مبنای قانونی و شرایط صدور گواهی عدم امکان سازش

مبنای اصلی صدور گواهی عدم امکان سازش در قانون حمایت خانواده مصوب 1391 یافت می شود. ماده 26 این قانون به صراحت به مواردی اشاره می کند که دادگاه اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش می نماید. این ماده قانونی، چهارچوب اصلی برای تصمیم گیری دادگاه در خصوص درخواست های طلاق را تعیین می کند و نقش این گواهی را به وضوح مشخص می سازد.

نگاهی به قانون حمایت خانواده: ماده 26 و سایر مواد مرتبط

ماده 26 قانون حمایت خانواده بیان می دارد: «در صورتی که طلاق، توافقی یا به درخواست زوج باشد، دادگاه به صدور گواهی عدم امکان سازش اقدام و اگر به درخواست زوجه باشد، حسب مورد، مطابق قانون به صدور حکم الزام زوج به طلاق یا احراز شرایط اعمال وکالت در طلاق مبادرت می کند.» این ماده، محور اصلی تمایز میان گواهی عدم امکان سازش و حکم طلاق را نیز روشن می سازد. علاوه بر این، مواد دیگری از این قانون، همچون ماده 29 که به تعیین تکلیف حقوق مالی و غیرمالی زوجین می پردازد، نیز در فرآیند صدور این گواهی نقش کلیدی دارند.

موارد صدور گواهی عدم امکان سازش

گواهی عدم امکان سازش در سه حالت کلی صادر می شود که هر یک دارای شرایط و تشریفات خاص خود هستند:

الف) طلاق به درخواست مرد (زوج)

به موجب ماده 1133 قانون مدنی، مرد دارای حق ذاتی طلاق است و می تواند هر زمان که بخواهد همسر خود را طلاق دهد. اما اعمال این حق مستلزم رعایت تشریفات قانونی و حقوقی است. در این حالت، مرد باید دادخواست طلاق را به دادگاه خانواده ارائه دهد و پس از آن، دادگاه به بررسی و تعیین تکلیف حقوق مالی زوجه، نظیر مهریه، نفقه، اجرت المثل و نیمی از دارایی های کسب شده در دوران زناشویی (در صورت تحقق شرایط ماده 1133 قانون مدنی و شروط ضمن عقد) می پردازد. پس از تعیین تکلیف تمامی این حقوق، دادگاه اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش می کند تا مرد بتواند با ارائه آن به دفترخانه، صیغه طلاق را جاری نماید.

ب) طلاق توافقی (به درخواست زوجین)

طلاق توافقی، یکی از رایج ترین انواع طلاق است که در آن زوجین بر تمامی مسائل مربوط به جدایی، شامل مهریه، نفقه ایام عده، حضانت فرزندان، نحوه ملاقات با آن ها، جهیزیه، اجرت المثل و سایر حقوق مالی و غیرمالی، توافق کامل می کنند. در این حالت، زوجین ابتدا باید به مراکز مشاوره خانواده بهزیستی مراجعه کرده و پس از گذراندن جلسات مشاوره و در صورت عدم حصول سازش، گواهی عدم انصراف از طلاق را دریافت نمایند. سپس این توافقات و گواهی مشاوره به دادگاه ارائه شده و دادگاه با بررسی توافقات و حصول اطمینان از رضایت طرفین، گواهی عدم امکان سازش را صادر می کند. نقش اجباری مراکز مشاوره خانواده در طلاق توافقی، با هدف کاهش آمار طلاق و تلاش برای صلح و سازش، در قانون حمایت خانواده مورد تاکید قرار گرفته است.

ج) طلاق به درخواست زن (زوجه) با داشتن وکالت در طلاق یا تحقق شروط ضمن عقد

اصولاً زن برای درخواست طلاق نیاز به اثبات عسر و حرج یا تحقق یکی از شروط دوازده گانه ضمن عقد دارد که در این صورت دادگاه «حکم طلاق» صادر می کند. اما در دو مورد خاص، زن می تواند متقاضی «گواهی عدم امکان سازش» باشد:

1. وکالت در طلاق: اگر زن از مرد وکالت محضری برای طلاق داشته باشد (موسوم به «حق طلاق»)، می تواند به استناد این وکالت، بدون نیاز به اثبات عسر و حرج، اقدام به ثبت دادخواست طلاق و دریافت گواهی عدم امکان سازش نماید. در این موارد نیز تعیین تکلیف حقوق مالی و غیرمالی زن ضروری است.
2. تحقق شروط ضمن عقد: در صورتی که زن بتواند اثبات کند که یکی از شروط ضمن عقد ازدواج (مانند سوءرفتار مرد، ترک انفاق، اعتیاد و…) محقق شده و این شروط به او اجازه طلاق را داده باشند، می تواند درخواست گواهی عدم امکان سازش را مطرح کند. تفاوت این حالت با طلاق به دلیل عسر و حرج در این است که در شروط ضمن عقد، خود شرط به زن اجازه طلاق می دهد و دادگاه صرفاً تحقق شرط را احراز می کند، در حالی که در عسر و حرج، دادگاه به عمق شرایط زندگی ورود کرده و حکم طلاق را صادر می کند.

شایان ذکر است که گواهی عدم امکان سازش که مختص دعاوی طلاق است، نباید با گواهی عدم سازشی که توسط شورای حل اختلاف در پی عدم سازش طرفین در پرونده های ارجاعی صادر می شود، اشتباه گرفته شود. شوراهای حل اختلاف صلاحیت صدور گواهی یا حکم طلاق را ندارند و صرفاً در جهت تلاش برای صلح و سازش عمل می کنند و در صورت عدم موفقیت، پرونده را به مرجع قضایی صالح (دادگاه خانواده) ارجاع می دهند.

گواهی عدم امکان سازش، تأییدیه دادگاه بر عدم امکان ادامه زندگی مشترک است که در سه مورد طلاق به درخواست مرد، طلاق توافقی و طلاق به درخواست زن با وکالت در طلاق یا تحقق شروط ضمن عقد صادر می شود.

فرآیند گام به گام دریافت گواهی عدم امکان سازش (از دادخواست تا ثبت طلاق)

دریافت گواهی عدم امکان سازش، مستلزم طی مراحل قانونی مشخصی است که رعایت دقیق آن ها برای پیشبرد پرونده ضروری است. این فرآیند از ثبت دادخواست آغاز شده و تا ثبت نهایی طلاق در دفترخانه ادامه می یابد:

گام اول: ثبت دادخواست طلاق

اولین قدم برای شروع فرآیند طلاق و دریافت گواهی عدم امکان سازش، ثبت دادخواست طلاق در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک است. متقاضی (اعم از مرد، زن با وکالت، یا هر دو در طلاق توافقی) باید به همراه مدارک هویتی خود (شناسنامه و کارت ملی)، سند ازدواج و در صورت وجود، توافق نامه طلاق توافقی، به این دفاتر مراجعه کرده و دادخواست مربوطه را ثبت نماید.

گام دوم: مراجعه به سامانه تصمیم و جلسات مشاوره اجباری

پس از ثبت دادخواست اولیه (به جز در مواردی خاص نظیر طلاق از طرف مرد که قبلاً تمامی حقوق مالی زن را پرداخت کرده باشد)، زوجین موظف به مراجعه به سامانه «تصمیم» سازمان بهزیستی کشور و ثبت نام در آن برای اخذ نوبت جلسات مشاوره خانواده هستند. پرونده طلاق به یکی از مراکز مشاوره خانواده مورد تایید بهزیستی ارجاع داده می شود.

هدف از این جلسات مشاوره، تلاش برای حل اختلافات و ترغیب زوجین به ادامه زندگی مشترک است. این جلسات اجباری هستند و عدم حضور هر یک از طرفین می تواند منجر به توقف فرآیند طلاق شود. پس از برگزاری جلسات و در صورت عدم حصول سازش و اصرار زوجین بر جدایی، مرکز مشاوره گواهی مبنی بر «عدم انصراف از طلاق» یا «عدم توافق بر ادامه زندگی مشترک» را صادر کرده و آن را به دادگاه ارسال می کند. این گواهی برای ادامه مراحل قضایی ضروری است.

گام سوم: ارجاع پرونده به دادگاه خانواده

پس از دریافت گواهی مشاوره و تکمیل مدارک، پرونده به دادگاه خانواده صالح ارجاع داده می شود. دادگاه با تعیین وقت رسیدگی، زوجین را برای حضور در جلسه دادگاه دعوت می کند. در این مرحله، دادگاه به بررسی توافقات زوجین در طلاق توافقی یا دلایل و مستندات ارائه شده برای طلاق (در طلاق از طرف مرد یا زن با وکالت) می پردازد و اطمینان حاصل می کند که تمامی جنبه های حقوقی و شرعی طلاق رعایت شده است.

گام چهارم: صدور گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه

چنانچه دادگاه تشخیص دهد که امکان سازش میان زوجین وجود ندارد و تمامی شرایط قانونی برای صدور گواهی فراهم است (از جمله تعیین تکلیف حقوق مالی و غیرمالی)، اقدام به صدور «گواهی عدم امکان سازش» می نماید. این گواهی به معنای اذن قضایی برای طلاق است.

گام پنجم: مراجعه به دفترخانه ثبت طلاق

پس از صدور و قطعیت گواهی عدم امکان سازش (یعنی پس از پایان مهلت تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی)، زوجین موظف هستند در مهلت قانونی مقرر (سه ماه) با در دست داشتن گواهی و مدارک لازم (شناسنامه، کارت ملی، سند ازدواج و گواهی عدم امکان سازش قطعیت یافته) به یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق مراجعه کرده و نسبت به جاری ساختن صیغه طلاق و ثبت آن اقدام نمایند.

مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش و سرنوشت آن پس از انقضا

گواهی عدم امکان سازش، برخلاف حکم طلاق، دارای مدت اعتبار مشخصی است که عدم اقدام در این بازه زمانی، منجر به از دست رفتن اعتبار آن و لزوم شروع مجدد فرآیند قضایی می شود.

مهلت قانونی: 3 ماه از تاریخ ابلاغ یا قطعیت گواهی

مطابق با ماده 20 آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده، مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش، سه ماه از تاریخ ابلاغ آن یا قطعیت آن (در صورت تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی) است. این بدان معناست که زوجین یا هر یک از آن ها که مسئول ارائه گواهی به دفترخانه است، تنها سه ماه فرصت دارند تا این گواهی را به یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق ارائه داده و صیغه طلاق را جاری نمایند.

مسئولیت ارائه گواهی به دفترخانه: چه کسی باید اقدام کند؟

مسئولیت ارائه گواهی عدم امکان سازش به دفترخانه و ثبت طلاق، بر عهده کسی است که دادخواست صدور گواهی به نفع او صادر شده است.

• اگر گواهی به درخواست مرد صادر شده باشد، مرد موظف است ظرف سه ماه نسبت به ارائه آن به دفترخانه اقدام کند.
• در طلاق توافقی، هر یک از زوجین می توانند (و باید) در مهلت مقرر اقدام به ارائه گواهی به دفترخانه نمایند.
• اگر زن با داشتن وکالت در طلاق درخواست داده و گواهی صادر شده باشد، زن مسئول ارائه آن خواهد بود.

پیامدهای انقضای اعتبار: ابطال گواهی و لزوم درخواست مجدد

در صورتی که زوجین یا فرد مسئول، در مهلت سه ماهه قانونی اقدام به ثبت طلاق در دفترخانه نکنند، گواهی عدم امکان سازش اعتبار خود را از دست می دهد و به منزله انصراف از طلاق تلقی خواهد شد. این بدان معناست که اگر پس از انقضای مهلت، زوجین همچنان قصد طلاق داشته باشند، باید مجدداً تمامی فرآیند قانونی را از ابتدا آغاز کرده و دادخواست جدیدی را برای دریافت گواهی عدم امکان سازش ثبت نمایند.

آیا تمدید امکان پذیر است؟

خیر، امکان تمدید گواهی عدم امکان سازش وجود ندارد. پس از انقضای مهلت سه ماهه، گواهی باطل می شود و هرگونه اقدام برای طلاق، مستلزم دریافت یک گواهی جدید از طریق طی مجدد فرآیند قضایی است. این رویکرد قانونی با هدف جلوگیری از طولانی شدن بی مورد فرآیند طلاق و تعیین تکلیف وضعیت حقوقی زوجین اتخاذ شده است.

تکلیف حقوق مالی و غیرمالی در گواهی عدم امکان سازش (جزئیات کامل)

یکی از مهمترین کارکردهای گواهی عدم امکان سازش، تعیین تکلیف تمامی حقوق مالی و غیرمالی زوجین است. دادگاه موظف است پیش از صدور گواهی، این حقوق را مشخص نماید تا پس از طلاق، از بروز اختلافات بیشتر جلوگیری شود. این حقوق شامل موارد زیر است:

مهریه

مهریه، از مهمترین حقوق مالی زوجه است که در فرآیند طلاق، تکلیف آن باید مشخص شود.

1. در طلاق از طرف مرد: مرد مکلف است کل مهریه را به صورت نقدی یا عندالاستطاعه (در صورت اثبات اعسار) به زن پرداخت کند. ثبت طلاق در این حالت، منوط به یکی از سه طریق است: پرداخت کامل مهریه، رضایت زن به ثبت طلاق بدون دریافت مهریه (که امکان مطالبه بعدی را سلب نمی کند) یا صدور حکم قطعی اعسار مرد و تقسیط مهریه.
2. در طلاق توافقی: تکلیف مهریه کاملاً بستگی به توافق زوجین دارد. زن می تواند تمام مهریه را دریافت کند، بخشی از آن را ببخشد (بذل مهریه)، یا تمام آن را بذل نماید. این توافقات در متن گواهی عدم امکان سازش درج می شود.

نفقه (ایام عده و معوقه)

نفقه نیز از حقوق مالی مهم زن است.

• نفقه ایام عده: پس از طلاق رجعی، زن در دوران عده حق نفقه دارد و مرد موظف به پرداخت آن است. در طلاق بائن (مانند طلاق توافقی که در آن زن مهریه را بذل می کند)، اصولاً زن حق نفقه ایام عده ندارد، مگر اینکه باردار باشد.
• نفقات معوقه: اگر زن در دوران زناشویی نفقه خود را دریافت نکرده باشد، می تواند آن را به عنوان نفقه معوقه مطالبه نماید و دادگاه در گواهی عدم امکان سازش تکلیف آن را مشخص می کند.

حضانت فرزندان و نحوه ملاقات

در صورت وجود فرزند مشترک، دادگاه تعیین تکلیف حضانت و ملاقات با فرزندان را نیز انجام می دهد.

• حضانت فرزندان: دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت طفل و شرایط والدین، حضانت را به یکی از آن ها واگذار می کند یا توافقات زوجین در این خصوص را تأیید می نماید. تا سن هفت سالگی، اولویت با مادر است، مگر خلاف مصلحت کودک اثبات شود.
• نحوه ملاقات: حق ملاقات برای والد غیرحضانت کننده از بین نمی رود و دادگاه مکلف است ترتیب، زمان و مکان ملاقات با فرزندان را مشخص کند تا هیچ یک از والدین از دیدار فرزند خود محروم نشود.

جهیزیه، اجرت المثل و سایر حقوق

دادگاه همچنین در خصوص سایر حقوق مالی و غیرمالی زن تصمیم گیری می کند:

• جهیزیه: دادگاه باید تکلیف جهیزیه زن و نحوه استرداد آن را مشخص کند.
• اجرت المثل ایام زوجیت: اگر زن در طول زندگی مشترک کارهایی انجام داده باشد که شرعاً بر عهده او نبوده و قصد تبرع نیز نداشته باشد، می تواند اجرت المثل ایام زندگی مشترک خود را مطالبه کند. دادگاه در صورت احراز شرایط، میزان آن را تعیین می کند.
• نصف دارایی (تنصیف دارایی): در صورت تحقق شروط ضمن عقد (معمولاً شرط تنصیف دارایی در قباله های ازدواج)، دادگاه مرد را مکلف به تنصیف (تقسیم به دو) اموالی می کند که او در طول زندگی مشترک به دست آورده است.

تمامی این توافقات یا تصمیمات دادگاه در متن گواهی عدم امکان سازش به صورت شفاف و دقیق درج می شود تا طرفین بتوانند بر اساس آن اقدام به ثبت طلاق نمایند و از اختلافات آتی جلوگیری شود.

تفاوت گواهی عدم امکان سازش با حکم طلاق (جدول مقایسه ای جامع و دقیق)

گرچه گواهی عدم امکان سازش و حکم طلاق هر دو به انحلال عقد نکاح منجر می شوند، اما از نظر ماهیت، شرایط صدور، و آثار حقوقی تفاوت های عمده ای دارند که درک آن ها ضروری است.

ویژگی	گواهی عدم امکان سازش	حکم طلاق
مبنای صدور	درخواست مرد طلاق توافقی (به درخواست زوجین) درخواست زن با داشتن وکالت در طلاق یا تحقق شروط ضمن عقد	درخواست زن به دلیل عسر و حرج (مانند عدم انفاق، سوءرفتار مرد، ترک زندگی) درخواست زن به دلیل تحقق شروط دوازده گانه عقدنامه (که منجر به احراز تخلف از سوی دادگاه شود) گاهی نیز طلاق به درخواست مرد در صورت عدم تمکین زن (در عمل کمتر رایج است و منجر به حکم طلاق می شود)
مدت اعتبار	3 ماه از تاریخ ابلاغ یا قطعیت	6 ماه از تاریخ ابلاغ یا قطعیت (این مهلت برای زن است تا برای ثبت طلاق اقدام کند، مرد مکلف به اجراست)
بررسی ماهیت دعوا توسط دادگاه	کمتر است؛ دادگاه بیشتر بر تأیید توافقات زوجین یا احراز حق قانونی مرد و تعیین تکلیف حقوق مالی تمرکز دارد و وارد جزئیات دلایل طلاق نمی شود.	عمیق تر است؛ دادگاه به بررسی کامل دلایل، مستندات و ادله طرفین می پردازد و وجود شرایط قانونی (مانند عسر و حرج) را احراز می کند.
هدف	ایجاد مجوز و اجازه برای ثبت طلاق در دفترخانه	الزام و دستور قضایی برای انحلال عقد نکاح و ثبت طلاق
امکان اعتراض/فرجام خواهی	بله؛ به دلیل ایرادات شکلی، یا اعتراض به تعیین حقوق مالی و غیرمالی مشخص شده در آن (اما معمولاً به اصل گواهی که بر پایه توافق یا حق ذاتی مرد است، اعتراض نمی شود).	بله؛ مانند سایر احکام دادگاه، قابل تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی است.
آثار حقوقی	فراهم آوردن زمینه قانونی برای ثبت طلاق؛ بدون ارائه به دفترخانه، طلاق ثبت نمی شود.	دستور قضایی مستقیم برای جدایی که طرف مقابل را ملزم به طلاق می کند.

اعتراض و فرجام خواهی نسبت به گواهی عدم امکان سازش

یکی از سوالات مهمی که در خصوص گواهی عدم امکان سازش مطرح می شود، امکان اعتراض و فرجام خواهی نسبت به آن است. به طور کلی، از آنجایی که گواهی عدم امکان سازش عمدتاً بر پایه توافق زوجین یا حق ذاتی مرد صادر می شود، اعتراض به اصل این گواهی (یعنی به ماهیت عدم امکان سازش) کمتر مورد دارد. با این حال، امکان اعتراض یا فرجام خواهی به دلایل مشخصی وجود دارد.

مواردی که امکان اعتراض یا فرجام خواهی نسبت به گواهی عدم امکان سازش فراهم است، عمدتاً شامل ایرادات شکلی در فرآیند دادرسی، یا اعتراض به تعیین و تکلیف حقوق مالی و غیرمالی است که در متن گواهی ذکر شده است. برای مثال، اگر یکی از زوجین معتقد باشد که در تعیین مهریه، نفقه، حضانت یا سایر حقوق، اشتباه یا اجحافی صورت گرفته، می تواند نسبت به این بخش از گواهی اعتراض کند.

مطابق با صورت جلسه نشست قضایی مورخ ۱۳۹۹/۲/۳، «در تمام مواردی که رسیدگی دادگاه خانواده منتهی به مفارقت زوجین می شود، اعم از طلاق به درخواست زوج (گواهی عدم امکان سازش)، طلاق به درخواست زوجه (اعمال وکالت با حق توکیل در طلاق یا طلاق ناشی از تحقق عسر و حرج زوجه) و یا الزام به بذل مدت نکاح با توجه به مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، رای قطعی قابلیت فرجام خواهی در دیوان عالی کشور دارد.» این نظر نشان می دهد که گواهی عدم امکان سازش پس از قطعیت، قابلیت فرجام خواهی در دیوان عالی کشور را دارد، به ویژه اگر ایرادات ماهوی یا شکلی جدی در آن وجود داشته باشد.

مهلت تجدیدنظرخواهی نسبت به گواهی عدم امکان سازش، 20 روز از تاریخ ابلاغ آن است و پس از قطعی شدن در مرحله تجدیدنظر، مهلت فرجام خواهی نیز 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی فرجام خواسته خواهد بود. این امکانات قانونی به طرفین اجازه می دهد تا از حقوق خود دفاع کرده و اطمینان حاصل کنند که تصمیمات دادگاه عادلانه و مطابق با قانون است.

نقش و صلاحیت شورای حل اختلاف در پرونده های طلاق و گواهی عدم سازش

شوراهای حل اختلاف، نهادهایی هستند که با هدف کاهش بار دعاوی از دادگاه ها و تسهیل دسترسی مردم به عدالت، ایجاد شده اند. با این حال، صلاحیت های این شوراها در مورد پرونده های خانواده، به ویژه طلاق، محدودیت های مشخصی دارد.

به صراحت می توان گفت که شوراهای حل اختلاف فاقد هرگونه صلاحیت برای صدور گواهی عدم امکان سازش یا حکم طلاق هستند. این موضوع بر اساس مبانی قانونی زیر تأکید می شود:

• ماده 10 قانون شوراهای حل اختلاف: این ماده دعاوی مربوط به «اصل نکاح و طلاق» را صراحتاً از صلاحیت شوراهای حل اختلاف خارج دانسته است. این رویکرد به دلیل اهمیت بنیادین خانواده و تلاش قانونگذار برای حفظ این نهاد و جلوگیری از تصمیم گیری های عجولانه در خصوص طلاق است.
• ماده 24 قانون حمایت خانواده: این ماده بیان می کند که ثبت طلاق منوط به صدور «حکم دادگاه» است. «گزارش اصلاحی» یا «صورت جلسه عدم سازش» که ممکن است توسط شورای حل اختلاف صادر شود، جایگاه «حکم دادگاه» را ندارد و نمی تواند مبنای ثبت طلاق قرار گیرد.

شوراهای حل اختلاف تنها می توانند در راستای تلاش برای صلح و سازش میان زوجین، اقدام به برگزاری جلساتی نمایند. در صورتی که این تلاش ها به نتیجه نرسد و زوجین همچنان بر جدایی اصرار داشته باشند، شورا صرفاً با تنظیم صورت جلسه عدم سازش، پرونده را به دادگاه خانواده (که مرجع صالح و تخصصی در دعاوی خانواده است) اعاده می نماید. بنابراین، هرگونه تصور مبنی بر اینکه می توان برای دریافت گواهی عدم امکان سازش یا حکم طلاق به شورای حل اختلاف مراجعه کرد، اشتباه است و چنین پرونده هایی در نهایت به دادگاه خانواده ارجاع خواهند شد.

نمونه متن گواهی عدم امکان سازش (با توضیحات بخش های کلیدی)

نمونه گواهی عدم امکان سازش، سندی رسمی است که پس از طی مراحل قانونی و احراز شرایط، توسط دادگاه خانواده صادر می شود. این گواهی شامل بخش های کلیدی است که وضعیت حقوقی زوجین پس از جدایی را مشخص می کند. در ادامه یک نمونه کلی از متن این گواهی ارائه می شود، البته جزئیات دقیق ممکن است بسته به دادگاه و پرونده متفاوت باشد.

بسمه تعالی

كلاسه پرونده: [شماره پرونده]
شماره دادنامه: [شماره دادنامه]

به تاريخ: [تاریخ صدور گواهی] در وقت فوق العاده شعبه: [شماره شعبه] دادگاه عمومی (خانواده): [نام حوزه قضایی] به تصدی امضا كننده ذيل تشكيل است.

زوجين به نام های:
آقای: [نام و نام خانوادگی زوج] فرزند: [نام پدر زوج] دارای شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه زوج] صادره از: [محل صدور شناسنامه زوج]
و خانم: [نام و نام خانوادگی زوجه] فرزند: [نام پدر زوجه] دارای شناسنامه شماره: [شماره شناسنامه زوجه] صادره از: [محل صدور شناسنامه زوجه]

نظريه خود را مبنی بر عدم امكان سازش زوجين به دادگاه تقديم داشته اند. دادگاه، زوجين را دعوت به سازش و ادامه زندگی مشترک زناشويی نموده، ولی نظر به اين كه مساعی دادگاه جهت حصول سازش موثر واقع نگرديد؛ به استناد ماده واحده مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام و نيز مستنداً به آيين نامه اجرايی مصوب قوه قضاييه، با اعلام ختم دادرسی به شرح ذيل، مبادرت به صدور گواهی عدم امكان سازش می گردد.

در خصوص توافق زوجين به اسامی فوق و نيز با توجه به نظريه داوران اختصاصی (یا گواهی مرکز مشاوره)، مبنی بر عدم امكان سازش زوجين اجازه داده می شود تا با مراجعه به يكی از دفاتر طلاق، به شرح توافق اقدام به ايقاع طلاق از نوع [نوع طلاق: مثلاً بائن خلع ناشی از بذل] نمايند.

موارد توافق (یا تکالیف تعیین شده توسط دادگاه) به شرح زير است:

1. مهریه: [مثال: تعداد سکه/میزان وجه نقد/مال دیگر]. [مثال: خانم /زوجه تمام مهریه خود را به مبلغ (میزان) سکه تمام بهار آزادی/یا معادل آن به ارزش روز، در قبال طلاق به زوج بذل و اسقاط نموده است و یا زوج مکلف به پرداخت تمام مهریه به شرح (نحوه پرداخت)]
2. نفقه ایام عده: [مثال: خانم /زوجه در ایام عده (سه طهر) نفقه نخواهد داشت/یا زوج مکلف به پرداخت نفقه ایام عده می باشد].
3. حضانت فرزندان: [مثال: حضانت فرزندان مشترک به نام های (نام فرزندان) به عهده خانم /زوجه می باشد/یا به عهده زوج می باشد].
4. نحوه ملاقات فرزندان: [مثال: ملاقات زوج/زوجه با فرزندان مشترک هفته ای یک روز/دو روز (مثلاً از صبح جمعه تا عصر جمعه) در محل (محل مشخص) خواهد بود].
5. وضعیت زوجه از نظر محل سکونت: [مثال: زوجه پس از طلاق در منزل پدری خود اقامت خواهد نمود/یا منزل مستقل].
6. هزینه حضانت (در صورت لزوم): [مثال: زوج ماهیانه مبلغ (میزان) ریال بابت هزینه حضانت فرزندان به زوجه پرداخت نماید].
7. اجرت المثل ایام زوجیت: [مثال: خانم /زوجه اجرت المثل ایام زوجیت را به مبلغ (میزان) ریال دریافت نموده و یا به زوج بخشیده است].
8. جهیزیه: [مثال: جهیزیه متعلق به خانم /زوجه بوده و ایشان حق استرداد آن را دارند/یا جهیزیه مسترد شده است].
9. نفقات معوقه: [مثال: خانم /زوجه تمامی نفقات معوقه خود را دریافت کرده و یا به زوج بذل نموده است].
10. سایر حقوق: [مثال: نصف دارایی یا سایر شروط ضمن عقد طبق توافق/قانون تعیین تکلیف شده است].

این گواهی ظرف مهلت سه ماه از تاریخ ابلاغ/قطعیت آن جهت ثبت طلاق دارای اعتبار قانونی است و در صورت عدم مراجعه در مهلت مقرر از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.

رئيس شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومي (خانواده) [نام حوزه قضایی]

امضا و مهر دادگاه

نکات مهم و توصیه های حقوقی برای متقاضیان

فرآیند طلاق، فارغ از نوع آن، یک مسیر حساس و پیچیده حقوقی و عاطفی است. برای عبور آگاهانه و صحیح از این مرحله، توجه به نکات و توصیه های حقوقی زیر حائز اهمیت است:

• اهمیت مشاوره با وکیل متخصص خانواده: قبل از هرگونه اقدام، اکیداً توصیه می شود با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت کنید. وکیل می تواند شما را از تمامی حقوق و تکالیفتان آگاه ساخته، بهترین مسیر را با توجه به شرایط خاص شما پیشنهاد دهد و در تمامی مراحل، از تنظیم دادخواست تا ثبت طلاق، شما را یاری کند. حضور وکیل می تواند به حفظ آرامش شما و جلوگیری از خطاهای احتمالی حقوقی کمک شایانی نماید.
• جمع آوری دقیق تمامی مدارک لازم: پیش از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی یا دادگاه، تمامی مدارک مورد نیاز از جمله شناسنامه، کارت ملی، سند ازدواج (اصل و کپی)، و در صورت وجود، وکالت نامه در طلاق، گواهی عدم بارداری (در صورت لزوم)، توافق نامه طلاق توافقی و مدارک مربوط به فرزندان را به دقت جمع آوری و آماده کنید. نقص مدارک می تواند روند رسیدگی را به تأخیر اندازد.
• حفظ آرامش و پرهیز از تصمیمات عجولانه: شرایط طلاق اغلب با فشار روحی و عاطفی همراه است. تلاش کنید تصمیمات خود را با آرامش و منطق اتخاذ کنید و از تصمیم گیری های عجولانه که ممکن است به ضرر شما تمام شود، بپرهیزید. مشورت با مشاوران حقوقی و روانشناسان می تواند در این زمینه مفید باشد.
• آگاهی از حقوق و تکالیف شرعی و قانونی: خود را نسبت به حقوق و تکالیف شرعی و قانونی مربوط به طلاق و جدایی آگاه سازید. این آگاهی به شما کمک می کند تا در مذاکرات و توافقات مربوط به مهریه، نفقه، حضانت و سایر مسائل، با شناخت کامل عمل کنید.
• شرکت فعال در جلسات مشاوره: در صورت اجباری بودن جلسات مشاوره خانواده، به صورت فعال و جدی در آن ها شرکت کنید. حتی اگر به ادامه زندگی مشترک امیدی ندارید، این جلسات می توانند به شما در حل و فصل اختلافات و رسیدن به توافقات منصفانه کمک کنند.
• توجه به مهلت قانونی اعتبار گواهی: پس از صدور گواهی عدم امکان سازش، مهلت سه ماهه آن را جدی بگیرید و در اسرع وقت برای ثبت طلاق به دفترخانه مراجعه کنید تا با انقضای مهلت، مجبور به طی مجدد فرآیند قضایی نشوید.

رعایت این توصیه ها می تواند مسیر پرفراز و نشیب طلاق را برای شما هموارتر کرده و اطمینان خاطر بیشتری را در پی داشته باشد.

سوالات متداول

گواهی عدم امکان سازش چقدر زمان می برد؟

مدت زمان دریافت گواهی عدم امکان سازش بسته به نوع طلاق (توافقی، از طرف مرد یا با وکالت در طلاق)، میزان همکاری زوجین، حجم کاری دادگاه و مراکز مشاوره، و پیچیدگی های پرونده متفاوت است. در حالت طلاق توافقی و در صورت همکاری کامل، ممکن است بین 1 تا 3 ماه زمان ببرد، اما در سایر موارد می تواند طولانی تر باشد.

آیا بدون گواهی عدم سازش می توان طلاق گرفت؟

خیر، ثبت رسمی طلاق در دفاتر ازدواج و طلاق بدون ارائه گواهی عدم امکان سازش (در موارد مربوطه) یا حکم طلاق قطعیت یافته، امکان پذیر نیست. این گواهی یا حکم، مجوز قانونی دادگاه برای انحلال عقد نکاح و ثبت آن است.

اگر یکی از زوجین پس از صدور گواهی منصرف شود، چه اتفاقی می افتد؟

اگر در مهلت سه ماهه اعتبار گواهی، یکی از زوجین از ثبت طلاق منصرف شود و به دفترخانه مراجعه نکند، گواهی عدم امکان سازش اعتبار خود را از دست می دهد و طلاق ثبت نخواهد شد. در این صورت، برای ادامه فرآیند طلاق باید مجدداً درخواست از دادگاه مطرح شود.

گواهی عدم امکان سازش توسط کدام دادگاه صادر می شود؟

گواهی عدم امکان سازش منحصراً توسط دادگاه خانواده صادر می شود. شوراهای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعاوی طلاق و صدور چنین گواهی یا حکمی را ندارند و صرفاً در جهت تلاش برای صلح و سازش اقدام می کنند.

آیا مردی که در زندان به سر می برد می تواند برای گواهی عدم امکان سازش اقدام کند؟

بله، مرد حتی در زمان تحمل حبس (مثلاً به دلیل عدم پرداخت مهریه) می تواند دادخواست طلاق به درخواست خود را از طریق وکیل یا نماینده قانونی خود به دادگاه خانواده ارائه دهد. در این صورت، دادگاه به پرونده رسیدگی کرده و تکلیف حقوق مالی زوجه، از جمله مهریه را مشخص خواهد کرد و در صورت لزوم، حکم اعسار و تقسیط مهریه نیز صادر می شود.

آیا برای ثبت طلاق رجعی، گواهی عدم امکان سازش لازم است؟

بله، طلاق رجعی نیز مانند سایر انواع طلاق، نیاز به صدور گواهی عدم امکان سازش (اگر درخواست از طرف مرد باشد) یا حکم طلاق (اگر از طرف زن باشد) دارد تا بتواند در دفترخانه ثبت شود.

آیا گواهی عدم امکان سازش قابل تمدید است؟

خیر، گواهی عدم امکان سازش قابل تمدید نیست. پس از انقضای مهلت سه ماهه از تاریخ ابلاغ یا قطعیت آن، گواهی باطل شده و زوجین در صورت تمایل به طلاق، باید مجدداً فرآیند قانونی را از ابتدا آغاز کنند.

نتیجه گیری: با آگاهی کامل، مسیر قانونی جدایی را طی کنید.

گواهی عدم امکان سازش، سندی محوری و گام نخست در فرآیند قانونی جدایی زوجین در بسیاری از انواع طلاق است. شناخت دقیق ماهیت آن، شرایط و موارد صدور، مراحل دریافت، مدت اعتبار و تفاوت هایش با حکم طلاق، برای تمامی متقاضیان جدایی ضروری است. این گواهی به زوجین این امکان را می دهد که با تعیین تکلیف تمامی حقوق و تکالیف مالی و غیرمالی، شامل مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و سایر موارد، به صورت قانونی از یکدیگر جدا شوند و فصل جدیدی در زندگی خود آغاز کنند.

همانطور که در این مقاله تشریح شد، فرآیند دریافت گواهی عدم امکان سازش، علی رغم ظاهر ساده، دارای پیچیدگی ها و ظرایف حقوقی متعددی است که عدم آگاهی از آن ها می تواند به طولانی شدن روند یا تضییع حقوق یکی از طرفین منجر شود. از این رو، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، از مشاوره با وکیل متخصص در امور خانواده بهره مند شوید. این گام می تواند به شما در اتخاذ تصمیمات آگاهانه، رعایت تمامی جوانب قانونی و حفظ آرامش در این دوران حساس کمک شایانی کند تا مسیر جدایی را با اطمینان و کمترین چالش ممکن طی نمایید.