با ریشه کلمه کریسمس آشنا شید

ریشه کلمه کریسمس، این جشن جهانی و پرشور، به دوران کهن باز می گردد و از ترکیب دو واژه مهم در زبان های باستانی شکل گرفته است. این واژه که نمادی از میلاد مسیح و آیین های کهن تر است، داستانی غنی از تحولات زبانی و فرهنگی را در دل خود جای داده است.

کریسمس، جشنی که هر ساله در سراسر جهان با شور و هیجان فراوان برگزار می شود، فراتر از یک مناسبت مذهبی، به پدیده ای فرهنگی با ابعاد گسترده تبدیل شده است. درک عمیق تر این جشن، مستلزم واکاوی ریشه های لغوی و تاریخی آن است که ما را به گذشته های دور و به دل تحولات زبانی و فرهنگی رهنمون می سازد. این واژه، صرفاً یک نام نیست؛ بلکه پلی است میان اعتقادات باستانی، تحولات مذهبی و آداب و رسوم امروزی.

ریشه لغوی

واژه کریسمس (Christmas) در زبان انگلیسی، از ترکیب دو جزء اصلی تشکیل شده است: Christ و Mass. این ترکیب، معنای اصلی جشن را در خود نهفته دارد و به مفهوم مراسم عشای ربانی یا مِس (Mass) در روز مسیح اشاره می کند. این ساختار زبانی، ریشه های عمیقی در تاریخ زبان انگلیسی و پیش از آن در زبان های لاتین و یونانی دارد.

بخش اول، Christ، برگرفته از واژه یونانی Christos (Χριστός) به معنای مسح شده یا برگزیده است. این واژه در متون مقدس مسیحی، به عیسی مسیح اطلاق می شود که به عنوان منجی و مسیح موعود شناخته می شود. ارتباط این بخش از کلمه با شخصیت محوری مسیحیت، یعنی عیسی مسیح، کاملاً واضح و بنیادین است.

بخش دوم، Mass، از واژه لاتین Missa به معنای ارسال یا فرستادن مشتق شده است. این واژه به تدریج در معنای مراسم مذهبی عشای ربانی در کلیسای کاتولیک و پروتستان به کار رفت. در واقع، Mass به مراسمی اشاره دارد که در آن نان و شراب نمادین به یادبود قربانی شدن مسیح مصرف می شود. بنابراین، ترکیب این دو بخش، به معنای جشن یا مراسم مسیح است.

این واژه در حدود سال ۱۰۵۰ میلادی به صورت Christes maesse وارد زبان انگلیسی باستان شد. Christes در اینجا حالت ملکی Christ و maesse نیز همان Mass امروزی است. با گذشت زمان و تحولات زبانی، این ترکیب به شکل Christmas درآمد. حتی گونه کوتاه تر و غیررسمی Xmas نیز که احتمالاً برای اولین بار در قرن سیزدهم به کار رفته، نمادی از همین ریشه است؛ حرف X در اینجا، نماینده حرف یونانی خی (Chi) است که اولین حرف واژه Christos محسوب می شود.

در زبان های دیگر، نام های متفاوتی برای این جشن وجود دارد که هر یک ریشه لغوی خاص خود را دارند. به عنوان مثال، در فرانسوی نوئل (Noël)، در اسپانیایی ناویداد (Navidad) و در ایتالیایی ناتاله (Natale) همگی معنای میلاد یا تولد را تداعی می کنند که مستقیماً به جشن میلاد مسیح اشاره دارد. واژه آلمانی وایناختن (Weihnachten) نیز به معنای شب تقدیس شده است که بر جنبه روحانی و مقدس بودن این شب تأکید دارد. این تنوع در واژگان نشان دهنده غنای فرهنگی و زبانی مرتبط با این جشن است.

ریشه تاریخی

ریشه تاریخی کریسمس به قرون اولیه مسیحیت باز می گردد، هرچند تعیین دقیق زمان و نحوه شکل گیری آن پیچیدگی های خاص خود را دارد. برخلاف بسیاری از اعیاد مذهبی که تاریخ مشخصی در متون مقدس دارند، تاریخ تولد عیسی مسیح در اناجیل چهارگانه ذکر نشده است. این ابهام، منجر به بحث ها و نظریات متعددی در طول تاریخ شده است.

قدیمی ترین جشن ثبت شده برای کریسمس به سال ۳۳۶ میلادی در رم بازمی گردد. در آغاز، کلیسای اولیه مسیحی تمرکز اصلی خود را بر بزرگداشت رستاخیز عیسی مسیح (عید پاک) و روز شهادت قدیسان قرار داده بود، نه تولد او. بسیاری از پدران کلیسا نیز در ابتدا با برگزاری جشن تولد افراد، به دلیل ارتباط آن با آیین های بت پرستی (پاگانیسم)، مخالف بودند. با این حال، نیاز به تعیین یک تاریخ مشخص برای میلاد مسیح به تدریج احساس شد.

در طول قرون وسطی، جشن کریسمس اهمیت بیشتری یافت و با تاجگذاری شارلمانی در روز کریسمس سال ۸۰۰ میلادی، به یک جشن فراگیر در اروپا تبدیل شد. اما این جشن همیشه با استقبال مواجه نبود؛ در قرن هفدهم، به دلیل همراهی آن با می خواری و رفتارهای ناشایست، توسط برخی گروه های پارسا و پروتستان ممنوع اعلام شد و حتی پس از لغو ممنوعیت در سال ۱۶۶۰، برای مدتی با نگاهی منفی و مایه بی آبرویی نگریسته می شد. با این حال، در اوایل قرن نوزدهم، به ویژه با ظهور جنبش آکسفورد در کلیسای انگلستان و نوشته های نویسندگانی چون چارلز دیکنز که بر جنبه خانوادگی، مذهبی و هدیه دادن آن تأکید کردند، کریسمس دوباره رونق گرفت و جایگاه اجتماعی خود را بازیافت.

انتخاب ۲۵ دسامبر

انتخاب روز ۲۵ دسامبر به عنوان تاریخ جشن کریسمس، یکی از موضوعات پربحث در تاریخ مسیحیت است. در قرن سوم میلادی، تاریخ تولد مسیح مورد اختلاف بود و نوشته های مختلف، روزهای متفاوتی را پیشنهاد می کردند، از جمله ۲۰ می، ۱۸ و ۱۹ آوریل، ۲۵ مارس، ۲ ژانویه، ۱۷ و ۲۰ نوامبر. این تنوع نشان می دهد که هیچ تاریخ قطعی و مورد اجماعی در ابتدا وجود نداشته است.

عوامل متعددی در برگزیدن ۲۵ دسامبر مؤثر بوده اند. یکی از مهم ترین دلایل، همزمانی این روز با جشن های باستانی انقلاب زمستانی در گاهشماری رومی بود. انقلاب زمستانی، کوتاه ترین روز سال است که پس از آن، روزها به تدریج طولانی تر می شوند و نمادی از تولد دوباره خورشید و پیروزی نور بر تاریکی است. این همزمانی، به کلیسای کاتولیک این امکان را داد تا با مسیحی سازی جشن های پاگانی موجود، به جذب پیروان جدید کمک کند.

برای مثال، در آیین میترائیسم که در امپراتوری روم رواج زیادی داشت، تولد میترا، خدای خورشید، در ۲۵ دسامبر جشن گرفته می شد. همچنین، رومیان در این زمان جشنی به نام ساتورنالیا برگزار می کردند که به ایزد زراعت، ساتورن، اختصاص داشت و شامل جشن و سرور، هدیه دادن و آزادی موقت بردگان بود. کلیسا با انتخاب این تاریخ، جشن زادروز میترا را با جشن بزرگداشت زادروز عیسی مسیح، که در عهد جدید به عنوان نور و روشنایی جهان و خورشید عدالت معرفی شده است، جایگزین کرد.

دلیل دیگر، ارتباط ۲۵ دسامبر با تاریخ ۲۵ مارس است. در یک فرضیه، ۲۵ مارس به عنوان روز بشارت و لقاح مسیح در نظر گرفته می شد. با محاسبه ۹ ماه بارداری، تاریخ تولد به ۲۵ دسامبر می رسید. این ایده توسط نویسندگانی چون ترتولیان در قرن سوم مطرح شده بود. آگوستین، قدیس مسیحی، نیز اعتقاد داشت که مسیح به دلایل نمادین، کوتاه ترین روز سال را برای تولد خود انتخاب کرد تا پس از آن روشنایی رو به افزایش باشد.

انتخاب ۲۵ دسامبر برای کریسمس، یک تصمیم استراتژیک بود که به کلیسا اجازه داد تا جشن های باستانی مرتبط با انقلاب زمستانی و خدایان خورشید را با معنای مسیحی پیوند دهد و به تدریج آیین های پاگانی را در بستر مسیحیت ادغام کند.

این رویکرد، به گسترش مسیحیت در امپراتوری روم کمک شایانی کرد، زیرا مردم می توانستند سنت های جشنی خود را در قالبی جدید ادامه دهند. بنابراین، انتخاب ۲۵ دسامبر نه تنها یک تاریخ مذهبی، بلکه یک استراتژی فرهنگی و تبشیری نیز محسوب می شود.

بابانوئل

شخصیت محبوب بابانوئل، نماد شادی و هدیه در جشن کریسمس، ریشه های تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد که به چندین قرن پیش بازمی گردد. این پیرمرد مهربان و چاق با لباس سرخ رنگ و ریش سفید بلند، که در میان برگزارکنندگان کریسمس ظاهر می شود، با نام های مختلفی از جمله سانتا کلاوس (Santa Claus) و سنت نیکولاس (Saint Nicolas) شناخته می شود.

تاریخچه بابانوئل

تاریخچه بابانوئل به قرن چهارم میلادی و به شخصیتی واقعی به نام سنت نیکولاس، اسقف شهر میرا در آسیای صغیر (ترکیه امروزی) بازمی گردد. سنت نیکولاس به دلیل رفتار مهربانانه و سخاوتمندانه خود، به ویژه نسبت به کودکان و نیازمندان، شهرت فراوانی داشت. او اغلب به صورت پنهانی به مردم کمک می کرد و هدایایی می داد. داستان های زیادی در مورد نیکوکاری های او، از جمله نجات سه دختر فقیر از بردگی با دادن کیسه های طلا، نقل شده است.

در قرون وسطی و عصر رنسانس، سنت نیکولاس در نقاشی ها به شکل مردی بلندبالا با چهره ای جدی و نجیبانه به تصویر کشیده می شد. جشن مخصوص او در روز ششم دسامبر در سراسر اروپا برگزار می شد و کودکان در این روز هدایایی دریافت می کردند. با این حال، پس از اصلاحات پروتستانی در قرن شانزدهم، بزرگداشت سنت نیکولاس در بسیاری از مناطق پروتستان نشین کاهش یافت و تنها در هلند به شکل سینترکلاس (Sinterklaas) ادامه پیدا کرد.

مهاجران هلندی که در قرن هفدهم به آمریکای شمالی کوچ کردند، این رسم و شخصیت سینترکلاس را با خود به آنجا بردند. در آمریکا، نام سینترکلاس به تدریج به سانتا کلاوس (Santa Claus) تغییر یافت. در قرن نوزدهم، سانتا کلاوس با الهام از اشعار و تصاویر هنرمندان، به شکل امروزی خود درآمد. شعر بازدید سنت نیکولاس (A Visit from St. Nicholas) که با عنوان شب قبل از کریسمس نیز شناخته می شود، در سال ۱۸۲۳ منتشر شد و تصویری از سانتا کلاوس با سورتمه و گوزن های پرنده ارائه داد.

تصاویر گرافیکی توماس نست در دهه ۱۸۶۰ و کمپین های تبلیغاتی شرکت کوکاکولا در دهه ۱۹۳۰، به تثبیت ظاهر مدرن بابانوئل با لباس قرمز، ریش سفید و چهره شاد کمک شایانی کرد. امروزه، بابانوئل به نمادی جهانی از بخشش، شادی و روح کریسمس تبدیل شده است که فراتر از ریشه های مذهبی خود، در فرهنگ عامه جای گرفته است.

آیین های کریسمس

جشن کریسمس با آیین ها و رسوم ویژه ای همراه است که در طول قرون شکل گرفته و تکامل یافته اند. این آیین ها، هرچند در کشورهای مختلف ممکن است تفاوت هایی داشته باشند، اما هسته مشترکی از جشن و شکرگزاری را در بر می گیرند. یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین این آیین ها، تزیین درخت کریسمس است.

مسیحیان در ایام کریسمس، به کلیساها می روند تا در مراسم مذهبی و عشای ربانی شرکت کنند و میلاد عیسی مسیح را جشن بگیرند. سرودهای پرستشی و شکرگزاری، که به کارول های کریسمس معروف هستند، در کلیساها، خیابان ها و خانه ها اجرا می شوند. این سرودها، فضای روحانی و شاد جشن را تقویت می کنند و یادآور پیام صلح و امید مسیح هستند.

هدیه دادن نیز یکی از اجزای جدایی ناپذیر کریسمس است. این سنت، ریشه هایی در داستان هدیه آوردن سه مغ برای نوزاد مسیح دارد و همچنین تحت تأثیر جشن های باستانی مانند ساتورنالیا قرار گرفته است که در آن نیز هدیه مبادله می شد. تبادل هدیه، نمادی از عشق، سخاوت و پیوندهای خانوادگی و دوستانه است.

گردهمایی های خانوادگی و دوستانه، صرف وعده های غذایی ویژه و تزیین خانه ها با چراغ ها و دکوراسیون های کریسمسی، از دیگر آیین های رایج است. این گردهمایی ها، فرصتی برای تقویت روابط و ایجاد خاطرات مشترک فراهم می آورد. حراجی های کریسمس و روز باکسینگ (Boxing Day) در ۲۶ دسامبر، که در آن کارمندان از کارفرمایان خود هدیه دریافت می کنند، نیز از سنت های مرتبط با این ایام هستند.

درخت کریسمس

درخت کریسمس، به ویژه درخت کاج تزیین شده، یکی از اصلی ترین و شناخته شده ترین نمادهای جشن کریسمس است. این سنت، ریشه هایی در آیین های پیش از مسیحیت دارد که در آن درختان همیشه سبز، نمادی از زندگی، باروری و امید به بازگشت بهار در دل زمستان بودند.

استفاده از درختان همیشه سبز برای تزیین در جشن های زمستانی، در فرهنگ های باستانی اروپا، از جمله میان اقوام ژرمن و وایکینگ ها، رایج بود. این درختان به عنوان نمادی از زندگی جاویدان و مقاومت در برابر سرمای زمستان مورد پرستش قرار می گرفتند. برخی معتقدند که این سنت، به ویژه در آلمان، با آیین های مربوط به خدایان بت پرست یا حتی پرستش درختان مقدس مرتبط بوده است.

اولین مستندات مربوط به درخت کریسمس به شکل امروزی آن، به قرن شانزدهم در آلمان بازمی گردد. پروتستان های آلمانی، به ویژه مارتین لوتر، از جمله اولین کسانی بودند که درختان کاج را با شمع تزیین کردند و آن را به نمادی از نور مسیح در تاریکی زمستان تبدیل کردند. این سنت به تدریج از آلمان به دیگر نقاط اروپا و سپس به آمریکا گسترش یافت.

در قرن نوزدهم، با محبوبیت یافتن این رسم در انگلستان، به ویژه پس از تزیین درخت کریسمس توسط ملکه ویکتوریا و شاهزاده آلبرت (که اصالتاً آلمانی بود) در کاخ ویندزور، درخت کریسمس به یک نماد جهانی تبدیل شد. امروزه، تزیین درخت با چراغ های رنگارنگ، گوی های براق، ستاره یا فرشته در بالای آن، و آویزان کردن هدایا در زیر آن، بخش جدایی ناپذیری از جشن کریسمس در بسیاری از فرهنگ ها است و نمادی از امید، شادی و نور در تاریکی زمستان محسوب می شود.

درخت کریسمس، نمادی قدرتمند از تلفیق سنت های باستانی و مذهبی است که از آیین های کهن پرستش درختان همیشه سبز ریشه گرفته و در طول تاریخ با معنای مسیحی نور و زندگی پیوند خورده است.

سوالات متداول

کریسمس ریشه در کدام جشن های باستانی دارد؟

کریسمس ریشه در جشن های باستانی متعددی دارد، از جمله جشن انقلاب زمستانی رومیان به نام سول اینویکتوس (Sol Invictus) که به معنای میلاد خورشید شکست ناپذیر است، و همچنین جشن ساتورنالیا که به ایزد زراعت اختصاص داشت. آیین میترائیسم نیز با تولد میترا، خدای نور، در ۲۵ دسامبر، بر این انتخاب تأثیرگذار بوده است.

اولین جشن کریسمس در کدام قرن میلادی برگزار شد؟

اولین جشن ثبت شده برای کریسمس به سال ۳۳۶ میلادی در شهر رم بازمی گردد که در واقع در قرن چهارم میلادی برگزار شده است. پیش از این تاریخ، مسیحیان اولیه بیشتر بر بزرگداشت عید پاک و شهادت قدیسان تمرکز داشتند.

معنای اصلی کلمه کریسمس چیست؟

معنای اصلی کلمه کریسمس (Christmas) به مراسم عشای ربانی (مِس) در روز مسیح اشاره دارد. این واژه از ترکیب Christ (از یونانی Christos به معنای مسح شده) و Mass (از لاتین Missa به معنای مراسم مذهبی) در زبان انگلیسی باستان شکل گرفته است.

بابانوئل برگرفته از چه شخصیتی است؟

بابانوئل برگرفته از شخصیت تاریخی سنت نیکولاس، اسقف سخاوتمند قرن چهارم میلادی در آسیای صغیر است. او به دلیل مهربانی و کمک های پنهانی به نیازمندان، به ویژه کودکان، شهرت داشت و این ویژگی ها به تدریج در شخصیت بابانوئل امروزی تجسم یافت.

درخت کریسمس از چه زمانی به آیین های کریسمس اضافه شد؟

سنت درخت کریسمس به شکل امروزی آن، از قرن شانزدهم میلادی در آلمان رواج یافت و سپس در قرن نوزدهم به طور گسترده در اروپا و آمریکا محبوب شد. ریشه های این سنت به آیین های باستانی احترام به درختان همیشه سبز در فرهنگ های پیش از مسیحیت بازمی گردد.

آیا کریسمس فقط یک جشن مذهبی است؟

خیر، با وجود ریشه های عمیق مذهبی در مسیحیت، کریسمس از اوایل قرن بیستم به بعد به طور گسترده به عنوان یک جشن غیرمذهبی و فرهنگی نیز برگزار می شود. برای بسیاری، این ایام فرصتی برای گردهمایی خانوادگی، تبادل هدیه، و لذت بردن از فضای شاد و پر از امید است، فارغ از اعتقادات مذهبی.