در چه زمانی مهریه به زن تعلق نمیگیرد

مهریه به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی زن در عقد نکاح، به محض جاری شدن صیغه عقد به مالکیت او درمی آید. با این حال، در برخی شرایط خاص که قانون مدنی ایران پیش بینی کرده است، مهریه به صورت کامل یا جزئی به زن تعلق نمی گیرد. شناخت دقیق این موارد از اهمیت بالایی برخوردار است تا زوجین با آگاهی کامل نسبت به حقوق و تعهدات خود اقدام کنند و از بروز ابهامات و اختلافات حقوقی پیشگیری شود.

اهمیت و جایگاه مهریه در نظام حقوقی و شرعی ایران بر هیچ کس پوشیده نیست. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد که «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده نشان دهنده قطعی بودن و استقلال حق مهریه است. با این حال، در میان عامه مردم گاهی این تصور نادرست وجود دارد که مهریه تحت هر شرایطی و به صورت کامل به زن تعلق می گیرد، در حالی که قانونگذار در موارد محدودی، استثنائاتی را برای این قاعده کلی در نظر گرفته است.

این مقاله به بررسی جامع و تحلیلی تمام شرایط قانونی می پردازد که بر اساس آن ها، مهریه (به صورت کامل یا جزئی) به زن تعلق نمی گیرد. هدف اصلی، ارائه اطلاعات دقیق و مستند بر مبنای قانون مدنی ایران و تصحیح باورهای رایج اما نادرست، خصوصاً در زمینه تأثیر مسائلی مانند خیانت یا عدم تمکین بر حق مهریه است. با تبیین این موارد حقوقی، خوانندگان به درک عمیق تری از ابعاد قانونی مهریه دست خواهند یافت و تشویق به دریافت مشاوره تخصصی حقوقی خواهند شد.

مروری کوتاه بر مفهوم مهریه و انواع آن

مهریه یکی از ارکان مهم عقد نکاح است که با هدف حمایت مالی از زن و تثبیت حقوق وی در زندگی مشترک پیش بینی شده است. این حق مالی، ماهیتی مستقل از سایر حقوق و تکالیف زوجین دارد و به محض انعقاد عقد به ذمه مرد قرار می گیرد.

تعریف مهریه و مالکیت زن بر آن

مهریه که در اصطلاح فقهی به آن «صداق» نیز گفته می شود، مالی است که مرد در زمان عقد نکاح و در ازای زناشویی به زن خود می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. قانون مدنی ایران در ماده ۱۰۸۲، بر این مالکیت تاکید کرده و مقرر می دارد که زن به محض عقد، مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد. این به معنای آن است که حتی پیش از برقراری رابطه زناشویی یا پیش از مطالبه، مهریه در مالکیت زن قرار گرفته و او حق مطالبه و حتی بخشش آن را دارد.

انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

مهریه در سند ازدواج می تواند به دو صورت اصلی تعیین شود:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی که بخواهد، تمام یا بخشی از مهریه خود را از مرد مطالبه کند. در این صورت، مرد موظف است مهریه را بپردازد و در صورت عدم توانایی، باید اعسار خود را ثابت کند. غالب مهریه های تعیین شده در جامعه ایرانی از این نوع است.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به استطاعت مالی مرد است. زن برای مطالبه مهریه باید استطاعت مالی مرد را در دادگاه اثبات کند. این نوع مهریه کمتر رایج است و اثبات آن در عمل دشواری هایی برای زن به همراه دارد.

مهرالمثل و مهرالمتعه: تعاریف و تفاوت ها

علاوه بر مهرالمسمی (مهریه ای که در عقد تعیین می شود)، دو نوع دیگر مهریه نیز در قانون مدنی پیش بینی شده است:

• مهرالمثل: در صورتی که در عقد نکاح دائم، مهریه تعیین نشده باشد یا تعیین آن باطل باشد و میان زوجین نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی، خانوادگی، سن، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و عرف جامعه توسط دادگاه تعیین می شود.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی، زن را طلاق دهد. در این حالت، مرد موظف است مالی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. میزان مهرالمتعه با توجه به وضعیت مالی مرد (نه زن) توسط دادگاه تعیین می گردد.

تفاوت اساسی بین این سه نوع مهریه در شرایط تعلق و مبنای تعیین آن هاست. مهرالمسمی بر پایه توافق طرفین، مهرالمثل بر پایه شأن و موقعیت زن و مهرالمتعه بر پایه تمکن مالی مرد تعیین می شود و هر یک در شرایط خاص خود قابلیت مطالبه دارند.

موارد عدم تعلق مهریه به طور کامل (صفر شدن مهریه)

با وجود قاعده کلی تعلق مهریه به زن، قانون مدنی ایران در شرایطی خاص، حق مهریه را به طور کامل از بین می برد یا آن را تعدیل می کند. این موارد استثنائی، عمدتاً به نقص یا بطلان در ذات عقد نکاح یا عدم برقراری رابطه زناشویی (دخول) بازمی گردد و شناخت آن ها برای هر دو طرف عقد حیاتی است.

بطلان عقد نکاح قبل از نزدیکی

یکی از مهمترین شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد، بطلان عقد نکاح است. ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی تصریح می کند: «هرگاه عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد، شوهر می تواند آن را استرداد نماید.» بطلان عقد به دلایلی مانند وجود موانع نکاح (محرمیت نسبی، سببی یا رضاعی)، ازدواج در زمان عده، یا عدم وجود شرایط اساسی صحت عقد (مانند قصد و رضای طرفین) رخ می دهد. در چنین شرایطی، از آنجا که عقدی صحیح از ابتدا واقع نشده است، آثاری همچون مهریه نیز بر آن بار نمی شود. شرط کلیدی در اینجا عدم وقوع نزدیکی است؛ زیرا در صورت بطلان عقد و وقوع نزدیکی به شبهه، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.

فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و نزدیکی

ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی حالتی را پیش بینی کرده که در آن مهریه به زن تعلق نمی گیرد: «هرگاه در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تعیین مهر، نکاح باطل باشد و یا شرط شود که مهرالمتعه به زن داده شود و قبل از نزدیکی و تعیین مهر یا قبل از نزدیکی و تعیین مهرالمتعه، یکی از زوجین فوت کند، زن هیچ مهری ندارد.» این ماده به موردی اشاره دارد که مهریه در زمان عقد تعیین نشده و توافقی هم برای تعیین آن وجود نداشته و قبل از نزدیکی، یکی از زوجین فوت می کند. در این حالت، حق مهریه به طور کامل ساقط می شود. باید توجه داشت که تفاوت این مورد با حالتی که بعد از تعیین مهریه یا بعد از نزدیکی فوت رخ می دهد، بسیار مهم است؛ در آن صورت زن مستحق مهریه کامل یا مهرالمثل خواهد شد.

فسخ نکاح به دلیل عیوب زن قبل از نزدیکی

فسخ نکاح، از دیگر موارد عدم تعلق مهریه به زن است. اگر مرد به دلیل وجود یکی از عیوب خاصه زن که حق فسخ را به او می دهد (مانند جنون، قرن، برص، جذام، افضاء و بیماری های مقاربتی خاص)، قبل از نزدیکی اقدام به فسخ نکاح کند، طبق ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی زن مستحق مهریه نخواهد بود. این ماده مقرر می دارد: «هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که فسخ نکاح به جهت عنن مرد باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، نصف مهر به زن تعلق می گیرد.» بنابراین، تنها استثنای این قاعده، فسخ نکاح به دلیل عنن (ناتوانی جنسی) مرد است که در آن زن مستحق دریافت نصف مهریه خواهد بود.

عدم تعیین مهریه در عقد دائم و عدم وقوع نزدیکی

در صورتی که در عقد دائم، مهریه به هیچ عنوان مشخص نشده باشد (نه مهرالمسمی تعیین شده و نه توافقی برای تعیین آن به آینده موکول گشته) و زوجین قبل از وقوع نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، زن مستحق هیچ مالی، حتی مهرالمثل هم نخواهد بود. در این وضعیت، از آنجا که نه توافقی بر سر مهریه صورت گرفته و نه نزدیکی محقق شده که موجب استحقاق مهرالمثل شود، مهریه به طور کلی ساقط می گردد. این شرایط تفاوت اساسی با حالتی دارد که مهریه در عقد ذکر نشده، اما نزدیکی واقع شده است که در آن صورت زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.

موارد تعلق نصف مهریه به زن

در برخی شرایط، حق مهریه زن به طور کامل ساقط نمی شود، بلکه به دلیل عدم برقراری رابطه زناشویی (دخول)، تنها نیمی از مهریه تعیین شده به او تعلق می گیرد. این حکم قانونی با هدف حمایت نسبی از زن و در عین حال، تعدیل تعهدات مرد در شرایط خاص پیش بینی شده است.

طلاق قبل از نزدیکی (دخول)

یکی از مهمترین و رایج ترین مواردی که منجر به تعلق نصف مهریه به زن می شود، طلاق قبل از نزدیکی (دخول) است. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.»

این بدان معناست که اگر مردی، همسر خود را پس از عقد نکاح اما پیش از آنکه رابطه زناشویی میان آن ها برقرار شود، طلاق دهد، زن تنها می تواند نصف مهریه ای را که در عقد تعیین شده است، مطالبه کند. این حکم شامل مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه می شود.

نکات مهم:

• اگر زن تمام مهریه خود را قبل از نزدیکی دریافت کرده باشد و سپس طلاق قبل از نزدیکی اتفاق بیفتد، شوهر حق دارد مازاد بر نصف مهریه پرداختی را از زن بازپس بگیرد. این استرداد می تواند به صورت عین مال (اگر مهریه عین معین باشد) یا مثل یا قیمت آن باشد.
• این حکم فقط مربوط به طلاق است و شامل موارد فسخ نکاح یا بطلان عقد (که در بالا توضیح داده شد) نمی شود.
• تشخیص وقوع نزدیکی یا عدم آن در برخی موارد ممکن است نیاز به نظر کارشناسی داشته باشد.

این قاعده حقوقی، تعادلی میان حقوق زن و مرد در دوران عقد و پیش از شروع کامل زندگی مشترک برقرار می کند و از تحمیل بار مالی کامل مهریه بر مرد در صورت عدم وقوع نزدیکی جلوگیری می کند.

باورهای غلط درباره عدم تعلق مهریه (مواردیکه مهریه به زن تعلق می گیرد)

در جامعه، باورهای نادرست بسیاری درباره شرایط عدم تعلق مهریه به زن وجود دارد که می تواند منجر به سردرگمی و تصمیمات اشتباه حقوقی شود. لازم است این تصورات غلط با تکیه بر مبانی قانونی اصلاح شوند تا ابهامات برطرف گردد.

خیانت و رابطه نامشروع زن

یکی از رایج ترین باورهای غلط این است که خیانت یا اثبات رابطه نامشروع زن، باعث ساقط شدن حق مهریه می شود. این تصور به طور کامل اشتباه است. مهریه یک حق مالی است که به محض جاری شدن عقد نکاح به ذمه مرد تعلق می گیرد و ماهیت آن مستقل از مسائل اخلاقی یا رفتاری زن است. حتی اگر زن مرتکب جرمی مانند زنا یا رابطه نامشروع شود، این موضوع به هیچ وجه باعث از بین رفتن حق مهریه او نخواهد شد و مرد همچنان موظف به پرداخت مهریه است. دادگاه ها نیز در پرونده های مهریه به مسائلی نظیر خیانت زن رسیدگی نمی کنند، مگر اینکه در شرایط خاص و نادری، خیانت منجر به فسخ نکاح (نه طلاق) شود که آن هم تابع شرایط بسیار ویژه قانونی است و بسیار نادر.

عدم تمکین و ناشزه بودن زن

عدم تمکین (امتناع از انجام وظایف زناشویی بدون مانع شرعی و قانونی) و ناشزه بودن زن نیز از جمله مواردی است که در عرف به اشتباه با عدم تعلق مهریه گره خورده است. در حالی که عدم تمکین می تواند منجر به قطع حق نفقه زن شود و در صورت استمرار، حق طلاق مرد را ایجاد کند، اما هیچ تأثیری بر حق مهریه زن ندارد. مهریه یک دین ثابت بر عهده مرد است و مستقل از تمکین یا عدم تمکین زن، مرد موظف به پرداخت آن است. تنها در صورتی که عدم تمکین به حدی باشد که منجر به نشوز شود و مرد بتواند با اجازه دادگاه زن دیگری اختیار کند و… که بسیار پیچیده است، باز هم مهریه زن اول ساقط نمی شود.

خیانت یا عدم تمکین زن، اگرچه ممکن است منجر به پیامدهای حقوقی و اخلاقی جدی شود، اما به هیچ وجه به معنای سلب حق مهریه او نیست و مهریه همچنان به عنوان یک دین بر ذمه مرد باقی می ماند.

سوء رفتار و ارتکاب جرم توسط زن

برخی افراد تصور می کنند که هرگونه سوء رفتار، آزار و اذیت یا حتی ارتکاب جرم توسط زن (مانند ضرب و جرح مرد، سرقت از اموال مرد و…) می تواند باعث از بین رفتن حق مهریه او شود. این باور نیز نادرست است. مهریه از حقوق مالی زن است که در مقابل عقد نکاح به او تعلق می گیرد و رفتار او (به جز موارد بسیار خاصی که منجر به بطلان یا فسخ نکاح شود که در بخش های قبل توضیح داده شد) تأثیری بر این حق ندارد. زن حتی اگر مرتکب جرمی شود و محکوم گردد، همچنان حق مطالبه مهریه خود را داراست.

درخواست طلاق از طرف زن

صرف درخواست طلاق از سوی زن، باعث نمی شود که مهریه به او تعلق نگیرد. در قانون ایران، زن در شرایط خاصی می تواند درخواست طلاق دهد (مانند عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه، وکالت در طلاق و…). در این موارد، حتی با وجود درخواست طلاق از سوی زن، مرد مکلف به پرداخت مهریه اوست. تنها استثنا در این زمینه، زمانی است که زن در قالب طلاق خلع یا مبارات (که در ادامه توضیح داده خواهد شد)، تمام یا بخشی از مهریه خود را برای جلب رضایت مرد به طلاق ببخشد. در غیر این صورت، حق مهریه زن محفوظ است.

موارد بخشش مهریه توسط زن (به اراده خود)

زن به عنوان مالک مهریه، اختیار کامل دارد که با اراده آزاد و آگاهانه خود، تمام یا بخشی از آن را به شوهرش ببخشد. این بخشش می تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد که هر یک دارای آثار حقوقی خاص خود هستند.

ابراء ذمه (بخشش) مهریه

ابراء ذمه مهریه به معنای آن است که زن با رضایت کامل و بدون هیچ اجبار یا اکراهی، دین مهریه را از گردن شوهر خود بردارد. به عبارت دیگر، زن به مرد می گوید که دیگر هیچ دینی بابت مهریه بر ذمه تو نیست. این عمل حقوقی یک «عمل تبرعی» محسوب می شود و پس از انجام آن، زن دیگر حق رجوع و مطالبه مهریه بخشیده شده را نخواهد داشت.

شرایط و نحوه انجام ابراء:

• رضایت و اختیار کامل: ابراء باید با اراده و رضایت کامل زن صورت گیرد. هرگونه اکراه یا اجبار، باعث بطلان ابراء می شود.
• صراحت در بیان: زن باید به صراحت بیان کند که قصد ابراء ذمه شوهر را دارد.
• ثبت رسمی: برای جلوگیری از هرگونه اختلاف و اثبات بخشش، توصیه می شود که ابراء ذمه مهریه به صورت رسمی و با تنظیم سند در دفترخانه اسناد رسمی انجام شود. در دادگاه نیز با اقرار زن به ابراء، این امر محقق می شود.

پس از ابراء ذمه، مهریه به طور کامل یا به میزان بخشیده شده، از گردن مرد ساقط می شود و زن دیگر مالک آن بخش نخواهد بود.

طلاق خلع و مبارات: بخشش مهریه برای جلب رضایت به طلاق

طلاق خلع و مبارات انواع خاصی از طلاق بائن هستند که در آن ها زن برای رهایی از زندگی مشترک و جلب رضایت مرد به طلاق، مالی را به او می بخشد یا فدا می کند. این بخشش که اصطلاحاً «بذل» نامیده می شود، معمولاً شامل تمام یا بخشی از مهریه زن است، اما می تواند مال دیگری نیز باشد.

• طلاق خلع: در طلاق خلع، زن به دلیل «کراهت» (نفرت شدید) از شوهرش، مالی را به او می بخشد تا مرد او را طلاق دهد. این کراهت باید به حدی باشد که زن نتواند حقوق زوجیت را رعایت کند. در این نوع طلاق، مرد نیز باید با بذل زن موافقت کند.
• طلاق مبارات: طلاق مبارات زمانی اتفاق می افتد که کراهت «متشابه» باشد، یعنی هم زن از شوهرش کراهت داشته باشد و هم شوهر از زن. در این حالت نیز زن مالی (معمولاً مهریه) را به مرد می بخشد تا طلاق واقع شود. میزان مالی که زن می بخشد، نباید بیشتر از مهریه او باشد.

نکته مهم در طلاق خلع و مبارات: با وجود بخشش مهریه در این نوع طلاق ها، زن در مدت عده (که معمولاً سه طهر است) حق رجوع از بذل را دارد. به این معنا که اگر در این مدت، زن از بخشش مالی که کرده پشیمان شود و آن را مطالبه کند، طلاق از نوع «بائن» (غیرقابل رجوع برای مرد) به «رجعی» تبدیل می شود. در این صورت، مرد نیز حق رجوع به زن را در زمان عده پیدا می کند و می تواند زندگی مشترک را از سر بگیرد. این حق رجوع از بذل، یکی از تفاوت های اصلی با ابراء ذمه است.

تفاوت مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه

در نظام حقوقی ایران، مفهوم مهریه با ظرافت های خاصی در انواع مختلف خود نمود پیدا می کند. شناخت تفاوت های میان مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه برای درک جامع حق مهریه و شرایط تعلق یا عدم تعلق آن ضروری است.

مهرالمسمی: مهریه توافق شده

مهرالمسمی رایج ترین نوع مهریه است که در زمان عقد نکاح و با توافق کامل و صریح زوجین (یا نمایندگان قانونی آن ها) تعیین و مقدار آن در سند ازدواج درج می شود. این مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش مالی داشته و قابل تملک باشد (مانند وجه نقد، سکه طلا، املاک، آموزش قرآن، سفر زیارتی و…).

ویژگی های مهرالمسمی:

• توافقی بودن: مبنای تعیین آن، اراده و توافق طرفین است.
• قطعی بودن: به محض عقد، زن مالک آن می شود و می تواند آن را مطالبه کند.
• شرایط تعلق: به طور کامل پس از عقد و نزدیکی و یا نصف آن در طلاق قبل از نزدیکی (ماده ۱۰۹۲ ق.م) به زن تعلق می گیرد.

مهرالمثل: مهریه عرفی

مهرالمثل زمانی مطرح می شود که مهریه در عقد نکاح دائم تعیین نشده باشد یا تعیین آن به دلایلی باطل باشد، اما نزدیکی میان زوجین واقع شده باشد. در این حالت، زن مستحق مهرالمثل است. تعیین میزان مهرالمثل به عهده دادگاه است که با توجه به عواملی نظیر شأن خانوادگی زن، سن، تحصیلات، زیبایی، وضعیت اجتماعی، مذهبی و مالی او و همچنین عرف و رسوم متداول در محیط زندگی زوجین، مبلغی را به عنوان مهرالمثل تعیین می کند.

ویژگی های مهرالمثل:

• تعیین توسط دادگاه: مبنای تعیین آن توافق زوجین نیست، بلکه قاضی با در نظر گرفتن معیارهای عرفی و قانونی آن را مشخص می کند.
• شرط نزدیکی: تعلق آن منوط به وقوع نزدیکی است. اگر نزدیکی واقع نشده باشد، حتی اگر مهریه تعیین نشده باشد، مهرالمثل به زن تعلق نمی گیرد.

مهرالمتعه: مهریه برای عقد موقت بدون تعیین مهر (در شرایط خاص عقد دائم)

مهرالمتعه در شرایط بسیار خاصی در عقد دائم مطرح می شود: زمانی که در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی، زن را طلاق دهد. در این صورت، برای جلوگیری از تضرر زن و حمایت از او، مرد موظف است مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. تعیین میزان مهرالمتعه بر عهده دادگاه است و برخلاف مهرالمثل که با توجه به وضعیت زن تعیین می شود، مهرالمتعه با توجه به استطاعت و توانایی مالی مرد مشخص می گردد (ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی).

ویژگی های مهرالمتعه:

• تعیین توسط دادگاه: مبنای آن تمکن مالی مرد است.
• شرایط تعلق: عدم تعیین مهریه در عقد دائم و طلاق قبل از نزدیکی.

برای وضوح بیشتر، جدول مقایسه ای بین مهرالمسمی و مهرالمثل ارائه می شود:

ویژگی	مهرالمسمی (مهریه عادی)	مهرالمثل
تعریف	مهریه ای که با توافق طرفین در زمان عقد تعیین می شود.	مهریه ای که در صورت عدم تعیین در عقد، اما وقوع نزدیکی، بر اساس شأن زن توسط دادگاه تعیین می شود.
زمان تعیین	همزمان با عقد نکاح	پس از عقد و معمولاً پس از وقوع نزدیکی
مبنا و معیار	توافق زوجین	عرف جامعه، شأن خانوادگی زن، سن، تحصیلات، وضعیت مالی زن
شرایط تعلق	پس از عقد (کامل)، یا نزدیکی (کامل)، یا طلاق قبل از نزدیکی (نصف)	فقط در صورت وقوع نزدیکی (حتی اگر مهریه تعیین نشده باشد)
شرایط عدم تعلق کامل	بطلان عقد/فسخ/فوت قبل از نزدیکی و تعیین/طلاق قبل از نزدیکی (نصف)	عدم وقوع نزدیکی

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یک حق مالی اساسی و تضمین شده برای زن در قانون مدنی ایران، به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، به مالکیت او درمی آید. با این حال، همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، شرایط و استثنائات قانونی خاصی وجود دارد که می تواند منجر به عدم تعلق کامل یا تعلق نصف مهریه به زن شود. این شرایط عمدتاً حول محور نقص در صحت عقد نکاح، عدم برقراری رابطه زناشویی (دخول)، یا اراده و اختیار خود زن برای بخشش مهریه می چرخند.

مهمترین مواردی که منجر به عدم تعلق کامل مهریه می شوند عبارتند از: بطلان عقد نکاح قبل از نزدیکی، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و قبل از نزدیکی، فسخ نکاح به دلیل عیوب خاص زن (به جز عنن مرد) قبل از نزدیکی، و عدم تعیین مهریه در عقد دائم همراه با عدم وقوع نزدیکی. در این موارد، زن هیچ حقی بر مهریه نخواهد داشت. همچنین، در صورتی که طلاق قبل از نزدیکی اتفاق بیفتد، زن مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود.

نکته حائز اهمیت این است که بسیاری از باورهای رایج در جامعه، نظیر تأثیر خیانت، عدم تمکین، سوء رفتار یا حتی درخواست طلاق از سوی زن، بر حق مهریه کاملاً نادرست بوده و هیچ مبنای قانونی برای سلب مهریه به این دلایل وجود ندارد. مهریه ماهیت مالی دارد و از این گونه مسائل رفتاری مستقل است.

آگاهی از ابعاد قانونی مهریه و شرایط تعلق یا عدم تعلق آن، نه تنها برای زوجین در آستانه ازدواج ضروری است، بلکه برای تمامی افرادی که درگیر مسائل خانوادگی و حقوقی هستند، می تواند از بروز اختلافات جدی و تضییع حقوق جلوگیری کند.

در نهایت، موارد بخشش مهریه توسط خود زن، از جمله ابراء ذمه یا بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات، نیز شرایط خاص خود را دارد که در آن ها زن با اراده خود از حق مالی اش می گذرد. توصیه اکید می شود که در هر یک از این شرایط، پیش از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت شود تا از پیچیدگی های قانونی و حقوقی مطلع گشته و بهترین تصمیم برای حفظ حقوق اتخاذ گردد.

سوالات متداول

آیا اگر زن مهریه خود را ببخشد، می تواند از بخشش خود رجوع کند؟

در صورتی که زن مهریه خود را به صورت «ابراء ذمه» ببخشد، این بخشش قطعی است و او دیگر نمی تواند از آن رجوع کند. اما در طلاق های «خلع» و «مبارات»، که زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، مهریه را «بذل» می کند، زن در طول مدت عده حق دارد از بذل خود رجوع کند. در این صورت، طلاق از نوع بائن (غیرقابل رجوع) به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند.

اگر مهریه در عقد تعیین نشود و قبل از نزدیکی طلاق صورت گیرد، آیا زن مبلغی دریافت می کند؟

خیر. در عقد دائم، اگر مهریه به هیچ عنوان تعیین نشده باشد (نه مهرالمسمی و نه توافقی برای تعیین آن به آینده) و قبل از برقراری رابطه زناشویی (نزدیکی) طلاق صورت گیرد، زن نه مستحق مهرالمسمی است و نه مهرالمثل. در این حالت، او تنها مستحق مهرالمتعه خواهد بود که میزان آن با توجه به وضعیت مالی مرد توسط دادگاه تعیین می شود (ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی).

در صورت فوت شوهر بعد از نزدیکی اما قبل از تعیین مهریه، وضعیت مهریه چگونه است؟

اگر در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد اما نزدیکی میان زوجین واقع شده باشد و سپس شوهر فوت کند، زن مستحق «مهرالمثل» خواهد بود. در این حالت، مهرالمثل با توجه به شأن و وضعیت زن توسط دادگاه تعیین شده و از ترکه متوفی قابل مطالبه است.

آیا در طلاق توافقی، پرداخت مهریه حتماً الزامی است؟

در طلاق توافقی، زوجین می توانند بر سر تمامی حقوق مالی و غیرمالی (از جمله مهریه) به توافق برسند. این به معنای آن است که زن می تواند در چارچوب توافق، تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد ببخشد و الزامی به پرداخت کامل آن از سوی مرد وجود ندارد. توافق بر سر مهریه در طلاق توافقی، به اراده و رضایت طرفین بستگی دارد.

آیا ازدواج با زنی که در عده طلاق بائن دیگری است، باعث عدم تعلق مهریه می شود؟

بله، ازدواج با زنی که در عده طلاق بائن دیگری به سر می برد، از مصادیق «موانع نکاح» است. چنین عقدی از اساس «باطل» محسوب می شود. طبق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، اگر عقد نکاح باطل بوده و نزدیکی نیز واقع نشده باشد، زن هیچ حق مهری ندارد و اگر مهری دریافت کرده باشد، مرد می تواند آن را استرداد کند.