تهدید جرم مطلق است یا مقید

تهدید در نظام حقوقی ایران، بسته به نوع و هدف آن، می تواند ماهیتی متفاوت داشته باشد. جرم تهدید (موضوع ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی) اصالتاً جرمی مطلق تلقی می شود، به این معنا که صرف بیان یا ابراز آن، فارغ از تحقق نتیجه مورد نظر تهدیدکننده، جرم محسوب می گردد. در مقابل، جرم اخذ نوشته یا سند با تهدید (موضوع ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی) جرمی مقید به نتیجه است و برای تحقق آن، علاوه بر تهدید، لزوماً باید نتیجه ای خاص یعنی اخذ نوشته یا سند حاصل شده باشد. این تمایز بنیادین در تعیین عناصر تشکیل دهنده، نحوه اثبات، و مجازات این جرایم اهمیت بسزایی دارد.

جرم تهدید، به دلیل گستردگی مصادیق و تأثیرات روانی و اجتماعی که بر افراد و جامعه می گذارد، از جمله جرائم مهمی است که شناخت ماهیت حقوقی آن برای متخصصان حقوقی و عموم مردم ضروری است. این مقاله با هدف تبیین دقیق مفاهیم جرم مطلق و مقید، به تحلیل مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی می پردازد تا ابعاد مختلف جرم تهدید و پیامدهای قانونی آن را روشن سازد. آگاهی از این تمایز نه تنها به قربانیان در دفاع از حقوقشان یاری می رساند، بلکه به افراد درگیر در دعاوی کیفری نیز دیدگاهی جامع برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه می بخشد و به ارتقای سطح آگاهی عمومی در زمینه پیشگیری از وقوع چنین جرائمی کمک شایانی می کند.

مفاهیم پایه: جرم مطلق و جرم مقید به نتیجه

در نظام حقوق کیفری، تمایز میان جرم مطلق و جرم مقید به نتیجه، از جمله تقسیم بندی های اساسی است که پیامدهای مهمی در تشخیص وقوع جرم، نحوه اثبات آن و تعیین مجازات دارد. درک این دو مفهوم برای تحلیل دقیق جرائمی نظیر تهدید ضروری است.

تعریف جرم مطلق

جرم مطلق به جرمی اطلاق می شود که برای تحقق آن، صرف انجام فعل مجرمانه کفایت می کند و نیازی به حصول نتیجه خاصی نیست. اراده و قصد مرتکب برای انجام عمل مجرمانه، بدون اینکه لزوماً به هدف نهایی وی منجر شود، موجب وقوع جرم می گردد. برای مثال، زمانی که فردی با قصد ایجاد هراس، دیگری را به قتل تهدید می کند، همین عمل تهدید، فارغ از اینکه تهدیدکننده عملاً به قصد خود عمل کند یا نکند، جرم محسوب می شود. در این نوع جرائم، قانون گذار، نفسِ انجام رفتار خطرناک یا برهم زننده نظم و امنیت روانی جامعه را جرم انگاری کرده است. توهین و افترا نیز می توانند در برخی از مصادیق خود، از جرائم مطلق تلقی شوند.

تعریف جرم مقید به نتیجه

در مقابل، جرم مقید به نتیجه، جرمی است که وقوع آن منوط به حصول یک نتیجه عینی و مشخص است. در این دسته از جرائم، صرف انجام فعل مجرمانه، بدون دستیابی به نتیجه مورد نظر، جرم را محقق نمی سازد و در صورت عدم تحقق نتیجه، ممکن است عمل در حد «شروع به جرم» باقی بماند. برای مثال، در جرم سرقت، تا زمانی که مال دیگری ربوده و از ید مالک خارج نشود، جرم سرقت به طور کامل محقق نمی گردد. این تمایز در مرحله اثبات جرم نیز اهمیت دارد؛ در جرائم مقید، دادگاه علاوه بر فعل مجرمانه، باید احراز کند که نتیجه مورد نظر قانون گذار نیز حاصل شده است.

اهمیت تمایز جرم مطلق و مقید

این تمایز در حقوق کیفری از چندین جنبه اهمیت دارد:

• اثبات جرم: در جرائم مطلق، اثبات بر رفتار مجرمانه متمرکز است، در حالی که در جرائم مقید، علاوه بر رفتار، اثبات حصول نتیجه نیز ضروری است.
• شروع به جرم: در جرائم مقید، ممکن است شروع به جرم متصور باشد؛ اما در جرائم مطلق، غالباً مفهوم شروع به جرم وجود ندارد.
• قابلیت گذشت: ماهیت مطلق یا مقید بودن جرم می تواند بر قابلیت گذشت یا عدم گذشت آن از سوی شاکی تأثیر بگذارد.

جرم تهدید (ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی): ماهیت مطلق

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی یکی از مهم ترین مواد قانونی است که به جرم تهدید می پردازد و آن را به عنوان یک جرم مطلق شناسایی می کند و حمایت قانونی را از آزادی و امنیت روانی افراد تضمین می نماید.

متن و تحلیل ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی

«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی، مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را کرده یا نکرده باشد، به ۷۴ ضربه شلاق یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.»

این ماده دایره وسیعی از رفتارهای تهدیدآمیز را جرم انگاری کرده است. عبارت به هر نحو نشان دهنده عدم محدودیت در شیوه تهدید (لفظی، کتبی، رفتاری) است. همچنین، شمول تقاضای وجه یا مال یا انجام امر یا ترک فعلی بیانگر آن است که حتی اگر تهدیدکننده هیچ خواسته مشخصی نداشته باشد و صرفاً قصد ایجاد ترس را داشته باشد، جرم محقق می شود. عمل تهدید باید به گونه ای باشد که شخص مورد تهدید، واقعاً احساس ترس و خطر کند و این تهدید فی الواقع قابلیت تحقق داشته باشد.

عناصر تشکیل دهنده جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹

برای تحقق این جرم، سه عنصر اصلی باید وجود داشته باشد:

1. عنصر قانونی: ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات).
2. عنصر مادی: عمل ترساندن یا ارعاب دیگری که می تواند شامل تهدید به قتل، ضررهای نفسی (آسیب جانی)، شرفی (آبرو و حیثیت)، مالی (اموال) و یا افشای سر (اطلاعات محرمانه) نسبت به خود فرد یا بستگانش باشد.
3. عنصر معنوی: شامل قصد عام (قصد انجام عمل تهدید) و قصد خاص (قصد ایجاد ترس و هراس در مخاطب) است. مجرم باید آگاهانه و عامدانه با هدف ترساندن دیگری، اقدام به تهدید کرده باشد. نیازی نیست که قصد اجرای تهدید را داشته باشد، بلکه صرف قصد ایجاد رعب و وحشت کفایت می کند.

چرا جرم تهدید (ماده ۶۶۹) مطلق است؟

جرم تهدید، ذیل ماده ۶۶۹، یک جرم مطلق محسوب می شود زیرا برای تحقق آن، نیازی به حصول نتیجه خاصی نیست. صرف «بیان تهدید» و «ایجاد ترس و هراس» در مخاطب کافی است، حتی اگر تهدیدکننده عملاً به قصد خود عمل نکند یا توانایی انجام آن را نداشته باشد. محور جرم در اینجا، برهم زدن آرامش روانی و سلب امنیت خاطر از قربانی است، نه تحقق ضرر مادی یا جانی ناشی از تهدید.

مجازات جرم تهدید (ماده ۶۶۹) و قابل گذشت بودن آن

مجازات این جرم، بر اساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، ۷۴ ضربه شلاق یا حبس از ۱ ماه تا ۱ سال (پس از اعمال قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹) است. این مجازات از نوع تخییری است، به این معنا که قاضی با توجه به شرایط پرونده، شخصیت مجرم و اوضاع و احوال حاکم، یکی از این دو مجازات را انتخاب و اعمال می کند.

جرم تهدید (ماده ۶۶۹) از جمله جرائم قابل گذشت است. این بدان معناست که تعقیب کیفری و اجرای حکم مجازات منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با رضایت شاکی، تعقیب یا اجرای حکم متوقف خواهد شد.

جرم اخذ نوشته یا سند با تهدید (ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی): ماهیت مقید

ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی به یکی دیگر از اشکال تهدید می پردازد که ماهیتی متفاوت از ماده ۶۶۹ دارد. این ماده، جرم «اخذ نوشته یا سند با تهدید» را جرم انگاری می کند که از نوع جرائم مقید به نتیجه است.

متن و تحلیل ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی

«هر کس با جبر و قهر یا با اکراه و تهدید دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضا و یا مهر نماید و یا سندی و نوشته ای که متعلق به او یا سپرده به او می باشد را از وی بگیرد، به حبس از سه ماه تا دو سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»

این ماده به صراحت بر لزوم تحقق یک نتیجه خاص (یعنی اخذ نوشته، سند، امضا یا مهر) تأکید دارد. صرف تهدید، بدون دستیابی به این نتیجه، جرم موضوع ماده ۶۶۸ را محقق نمی سازد. «جبر و قهر»، «اکراه» و «تهدید» ابزارهایی هستند که مجرم برای رسیدن به هدف خود (اخذ سند) از آن ها استفاده می کند.

عناصر تشکیل دهنده جرم اخذ سند با تهدید بر اساس ماده ۶۶۸

برای تحقق این جرم، وجود سه عنصر اصلی الزامی است:

1. عنصر قانونی: ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات).
2. عنصر مادی: رفتار تهدیدآمیز یا اجبارآمیزی که منجر به یکی از نتایج زیر شود:
   • اجبار یا تهدید دیگری به دادن نوشته، سند، امضا یا مهر.
   • گرفتن سند یا نوشته ای که متعلق به قربانی یا سپرده به اوست.

   نکته کلیدی اینجا، حصول نتیجه یعنی دادن یا گرفتن سند یا نوشته است.

3. عنصر معنوی: شامل قصد عام (قصد انجام فعل تهدید یا اجبار) و قصد خاص (قصد تحصیل نوشته، سند، امضا یا مهر از طریق تهدید یا اجبار) است.

چرا جرم اخذ سند با تهدید (ماده ۶۶۸) مقید به نتیجه است؟

جرم اخذ سند با تهدید، ذیل ماده ۶۶۸، جرمی مقید به نتیجه است زیرا وقوع آن مستلزم حصول نتیجه عینی و مادی یعنی «اخذ نوشته، سند، امضا یا مهر» است. صرف تهدید یا اجبار، بدون اینکه منجر به تسلیم یا گرفتن سند شود، جرم موضوع این ماده را محقق نمی سازد. تأکید در این ماده بر تأثیر تهدید بر اراده قربانی و در نتیجه، تحصیل غیرقانونی یک شیء حقوقی (سند) است.

مجازات جرم اخذ نوشته یا سند با تهدید (ماده ۶۶۸) و غیر قابل گذشت بودن آن

مجازات این جرم، بر اساس ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی، حبس از ۴۵ روز تا ۱ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه (پس از اعمال قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹) است. این مجازات از نوع تجمعی است، به این معنا که قاضی هر دو مجازات حبس و شلاق را برای مرتکب اعمال می کند و اختیار انتخاب بین آن ها را ندارد. استفاده از واژه و در متن ماده قانونی، بر تجمعی بودن مجازات ها دلالت دارد.

جرم اخذ نوشته یا سند با تهدید (ماده ۶۶۸) از جرائم غیرقابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که حتی با رضایت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری و اجرای حکم متوقف نمی شود و دادسرا و دادگاه موظف به ادامه رسیدگی و صدور حکم خواهند بود.

مقایسه جامع: تفاوت های کلیدی ماده ۶۶۸ و ۶۶۹

برای درک کامل ماهیت جرم تهدید در نظام حقوقی ایران، مقایسه دقیق میان مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی ضروری است. این دو ماده، گرچه هر دو به موضوع تهدید می پردازند، اما در جزئیات، عناصر تشکیل دهنده و پیامدهای حقوقی تفاوت های اساسی دارند که در جدول زیر به طور خلاصه آورده شده است:

ویژگی	ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تهدید)	ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (اخذ سند با تهدید)
ماهیت جرم	مطلق	مقید به نتیجه
شرط تحقق	صرف ایجاد ترس و هراس در مخاطب کافی است.	علاوه بر تهدید، لزوماً باید سند، نوشته، امضا یا مهر اخذ شده باشد.
هدف مجرم	ایجاد رعب و وحشت، یا وادار کردن به انجام/ترک فعلی.	تحصیل نوشته، سند، امضا یا مهر.
نوع مجازات	تخییری (شلاق یا حبس).	تجمعی (حبس و شلاق).
قابل گذشت بودن	قابل گذشت.	غیر قابل گذشت.

این جدول به وضوح نشان می دهد که ماهیت مطلق یا مقید بودن جرم، چگونه بر تمامی ابعاد حقوقی یک عمل مجرمانه، از جمله شرایط تحقق، هدف مجرم، و نوع مجازات و قابلیت گذشت آن تأثیر می گذارد. درک این تفاوت ها برای تحلیل دقیق پرونده های مربوط به تهدید و دفاع از حقوق، حیاتی است.

جنبه های عملی و نکات حقوقی تکمیلی در مورد جرم تهدید

درک جنبه های عملی و نکات حقوقی تکمیلی پیرامون جرم تهدید برای مواجهه موثر با آن یا دفاع در برابر اتهامات مربوطه ضروری است.

انواع تهدیدات و مصادیق آن

تهدید می تواند اشکال گوناگونی داشته باشد که در ماده ۶۶۹ به آن ها اشاره شده است:

• تهدید جسمانی: شامل تهدید به قتل، جراحت یا آسیب به سلامت فرد یا اعضای خانواده.
• تهدید حیثیتی: با افشای رازها، اطلاعات شخصی یا انتشار تصاویر خصوصی، به آبرو و حیثیت فرد آسیب رساندن.
• تهدید مالی: اعلام خطر برای اموال و دارایی های فرد دیگر با هدف وادار کردن او به انجام کاری خاص.
• تهدید به انجام کار یا ترک فعلی: فشار آوردن بر فرد برای وادار کردن او به انجام عملی خاص، مانند اقدامات غیرقانونی یا ترک یک حق.

تهدید غیرمستقیم: تهدید صرفاً به شکل مستقیم و صریح محدود نمی شود. ابراز ترساندن به گونه ای که مخاطب از مفهوم آن آگاه شود، مانند فرستادن یک شیء نمادین یا انجام رفتارهای دلالت کننده بر قصد آسیب، می تواند جرم محسوب شود.

تهدید در فضای مجازی و چالش های آن

با گسترش فناوری، بخش قابل توجهی از تهدیدات در فضای مجازی صورت می گیرد. این تهدیدات شامل پیامک، ایمیل و شبکه های اجتماعی است. قانون گذار ایران، با درک این چالش، قوانینی را برای مقابله با این جرائم تدوین کرده است. تهدید در فضای مجازی، به خودی خود جرم است و در صورتی که به افشای اطلاعات خصوصی، تصاویر یا فیلم های شخصی منجر شود، می تواند تحت مواد ۷۴۴ و ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی (جرائم رایانه ای) مورد پیگرد قرار گیرد:

1. ماده ۷۴۴ ق.م.ا: انتشار یا در دسترس قرار دادن صوت، تصویر یا فیلم تغییر یافته یا تحریف شده دیگری، که موجب هتک حیثیت شود.
2. ماده ۷۴۵ ق.م.ا: انتشار یا در دسترس قرار دادن صوت، تصویر یا فیلم خصوصی و خانوادگی افراد بدون رضایت، که موجب هتک حیثیت شود.

ماده ۱۲ قانون تجارت الکترونیک، «داده پیام ها» را به عنوان اسناد و ادله اثبات دعوی به رسمیت می شناسد. این بدان معناست که اسکرین شات از پیام های تهدیدآمیز، ایمیل ها، یا فایل های صوتی و تصویری ضبط شده در فضای مجازی، می توانند به عنوان مدارک معتبر در دادگاه ها مورد استناد قرار گیرند.

تأثیرات روانی و اجتماعی جرم تهدید

تهدید تنها یک فعل مجرمانه نیست، بلکه تأثیرات عمیق و گسترده ای بر فرد قربانی و جامعه دارد. قربانیان تهدید ممکن است دچار اضطراب، ترس، افسردگی، بی خوابی و کاهش کیفیت زندگی شوند. احساس ناامنی و بی اعتمادی در روابط شخصی و اجتماعی از دیگر پیامدهای آن است. در سطح اجتماعی، شیوع تهدید می تواند به افزایش بی اعتمادی عمومی و تنش های اجتماعی منجر شود.

شرایط تشدید و تخفیف مجازات

قاضی می تواند با توجه به شرایط خاص، مجازات جرم تهدید را تشدید یا تخفیف دهد:

1. شرایط تشدید: تکرار جرم، شدت تهدید، آسیب های وارده (جسمی یا روحی) و استفاده از وسایل ارتباطی که دامنه تأثیر تهدید را گسترده تر می کند.
2. شرایط تخفیف: ندامت و پشیمانی مجرم، همکاری با مراجع قضایی، وضعیت خاص متهم (مانند سن پایین یا بیماری)، و عدم وقوع نتیجه (در جرائم مقید).

تهدید در خانواده و روابط نزدیک

تهدید در بستر خانواده، ابعاد پیچیده تری پیدا می کند. این نوع تهدید می تواند میان زوجین، والدین و فرزندان رخ دهد و شامل تهدید به خشونت جسمی، افشای اسرار خانوادگی، طلاق یا سلب حضانت، و تهدیدهای روانی و عاطفی باشد. گرچه ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی به طور کلی جرم تهدید را پوشش می دهد، اما وقوع آن در خانواده می تواند پیامدهای حقوقی و اجتماعی خاص تری داشته باشد. در این موارد، قوانین حمایت از خانواده نیز نقش ایفا می کنند و می توانند مبنای درخواست طلاق، سلب حضانت، یا استفاده از حکم محافظتی باشند.

جرم تهدید در مواقع اضطراری

وقوع جرم تهدید در شرایط اضطراری (مانند بلایای طبیعی، بحران های امنیتی)، به دلیل افزایش آسیب پذیری جامعه و ضرورت حفظ نظم عمومی، از حساسیت و مجازات بیشتری برخوردار است. در این شرایط، هرگونه تهدید می تواند منجر به تشدید آشفتگی، وحشت عمومی و اختلال در روند امدادرسانی شود. قانون گذار معمولاً برای سوءاستفاده از شرایط بحرانی و تهدید افراد در این مواقع، مجازات های سنگین تری را در نظر می گیرد.

نحوه شکایت و پیگیری جرم تهدید

در مواجهه با جرم تهدید، آگاهی از مراحل قانونی و نحوه پیگیری آن برای احقاق حقوق قربانی ضروری است. این فرآیند از مشاوره حقوقی آغاز شده و تا صدور حکم ادامه می یابد.

مراحل گام به گام شکایت

1. مشاوره با وکیل کیفری: پیش از هر اقدامی، مشورت با یک وکیل کیفری متخصص توصیه می شود.
2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: شاکی باید به یکی از این دفاتر مراجعه و شکوائیه خود را ثبت کند.
3. تنظیم شکوائیه دقیق: شکوائیه باید حاوی اطلاعات کامل و دقیق از شاکی و متهم، شرح واقعه تهدید، و تمامی دلایل و مستندات باشد.
4. ارسال به دادسرا: شکوائیه پس از ثبت، به دادسرای مربوطه ارسال می شود.
5. تحقیقات مقدماتی: بازپرس یا دادیار مسئول در دادسرا، با بررسی مستندات، استماع اظهارات طرفین و شهود، تحقیقات لازم را انجام می دهد.
6. صدور قرار جلب به دادرسی: در صورت کفایت دلایل، دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده را به دادگاه کیفری دو ارسال می کند.
7. رسیدگی و صدور حکم: دادگاه کیفری دو، به دفاعیات طرفین گوش داده و با بررسی تمامی جوانب، اقدام به صدور رأی می کند.

مدارک و مستندات لازم برای شکایت

برای تقویت شکوائیه و اثبات جرم، ارائه مدارک و مستندات زیر ضروری است:

• کپی شناسنامه و کارت ملی شاکی.
• شکوائیه تنظیم شده با جزئیات کامل.
• شهادت شهود (در صورت وجود).
• مدارک الکترونیکی (اسکرین شات، پیام ها، ایمیل ها، فایل های صوتی/تصویری).
• گزارش پزشکی (در صورتی که تهدید منجر به آسیب جسمی یا روانی شده باشد).
• هرگونه سند یا نوشته ای که مرتبط با تهدید باشد.

نقش شهود و مدارک در اثبات جرم

شهادت شهود عینی و مستندات مادی و الکترونیکی، ادله اصلی اثبات جرم تهدید هستند. شهادت شهود، به ویژه دو مرد عادل، می تواند اعتبار ادعای شاکی را به شدت افزایش دهد. مدارک الکترونیکی مانند اسکرین شات ها و گزارش های رسمی تهیه شده توسط پلیس (مانند پلیس فتا) و پزشکی قانونی، به دلیل ماهیت بی طرفانه و تخصصی شان، از اهمیت ویژه ای در روند قضایی برخوردارند و به دادگاه در تعیین میزان آسیب وارده کمک شایانی می کنند.

نتیجه گیری

جرم تهدید در نظام حقوقی ایران دارای ابعاد پیچیده ای است که نیازمند درک دقیق ماهیت مطلق یا مقید بودن آن است. بر اساس تحلیل مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، مشخص شد که جرم تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی، مالی و افشای سر (ماده ۶۶۹) ماهیتی مطلق دارد و صرف بیان آن برای تحقق جرم کافی است. این جرم قابل گذشت بوده و مجازات آن تخییری است. در مقابل، جرم اخذ نوشته یا سند با تهدید (ماده ۶۶۸) جرمی مقید به نتیجه است و لزوماً باید سند یا نوشته ای اخذ شده باشد تا جرم محقق گردد. این جرم غیرقابل گذشت بوده و مجازات آن تجمعی است.

این تمایزات بنیادین، در تمامی مراحل رسیدگی قضایی، از جمله اثبات جرم، تعیین مجازات و قابلیت گذشت آن، تأثیرگذار است. آگاهی از عناصر تشکیل دهنده، انواع تهدید (اعم از مستقیم و غیرمستقیم، در فضای مجازی، در خانواده و در مواقع اضطراری) و نیز نحوه صحیح شکایت و پیگیری قانونی، برای حفظ حقوق شهروندان و برقراری عدالت در جامعه اهمیت بسزایی دارد. پیچیدگی های حقوقی جرم تهدید، لزوم بهره گیری از مشاوره وکلای متخصص را برای دفاع مؤثر از حقوق افراد بیش از پیش نمایان می سازد.