آلوده شدن اقیانوس ها

اقیانوس ها قلب تپنده کره زمین نه تنها منبع حیات برای میلیاردها موجود زنده هستند بلکه نقش حیاتی در تنظیم اقلیم جهانی تولید اکسیژن و تامین معاش بخش عظیمی از جمعیت بشر ایفا می کنند. با این حال این پهنه های آبی وسیع امروزه با تهدیدی جدی و فزاینده روبرو هستند: آلودگی. هجوم بی امان مواد زائد شیمیایی و پلاستیکی از منابع مختلف سلامت اقیانوس ها را به شدت تحت تاثیر قرار داده و اکوسیستم های دریایی را در معرض خطر قرار داده است. این تخریب زیست محیطی تنها به حیات دریا محدود نمی شود؛ زنجیره پیامدهای آن به طور مستقیم و غیرمستقیم سلامت انسان ها را نیز تهدید می کند. از آلودگی غذاهای دریایی که مصرف می کنیم تا تاثیر بر الگوهای آب و هوایی و حتی پیامدهای اقتصادی بر صنایع متکی به دریا بحران آلودگی اقیانوس ها ابعادی پیچیده و جهان شمول دارد. درک عمق این چالش و شناخت منابع اصلی آلودگی اولین گام برای یافتن راهکارهای موثر و حفاظت از این گنجینه ارزشمند سیاره ماست.

نشت نفت

نشت نفت یکی از عوامل مخرب و چشمگیر آلودگی محیط زیست دریایی محسوب می شود که پیامدهای زیست محیطی گسترده و طولانی مدتی به همراه دارد. هرچند ممکن است حوادث بزرگ نشت نفت کمتر رخ دهند اما هزاران حادثه کوچک تر در طول سال اتفاق می افتند که مجموعاً حجم قابل توجهی از هیدروکربن ها را وارد آب های آزاد و مناطق ساحلی می کنند. این آلودگی ها نه تنها سطح آب را می پوشانند و تبادل گازها را مختل می کنند بلکه مواد سمی موجود در نفت خام به سرعت در محیط پخش شده و به لایه های زیرین آب و رسوبات کف دریا نفوذ می کنند. میکروارگانیسم های دریایی که نقش حیاتی در تولید اکسیژن و چرخه کربن دارند به شدت در برابر ترکیبات نفتی آسیب پذیر هستند و مرگ و میر گسترده آن ها می تواند تعادل ظریف اکوسیستم را بر هم بزند. پستانداران دریایی پرندگان و ماهی ها نیز در معرض خطر جدی قرار دارند؛ پوشش پر یا پوست آن ها با نفت آغشته شده توانایی حرکت تنظیم دما و جستجوی غذا را از دست می دهند و اغلب دچار مسمومیت کشنده می شوند. پاکسازی مناطق آلوده به نفت فرآیندی دشوار پرهزینه و زمان بر است و حتی پس از سال ها آثار مخرب آن در محیط زیست باقی می ماند. تلاش های بین المللی مانند کنوانسیون مارپل 73/78 برای پیشگیری و کاهش این نوع آلودگی از طریق وضع مقررات سخت گیرانه تر برای تردد و ساخت کشتی های نفت کش صورت گرفته است.

آلودگی رودها

رودخانه ها به عنوان شریان های اصلی انتقال آب از خشکی به دریا نقش مهمی در تامین آب شیرین و مواد مغذی برای مناطق ساحلی ایفا می کنند. اما متاسفانه همین رودخانه ها به یکی از اصلی ترین مجاری انتقال آلودگی های ناشی از فعالیت های انسانی به اقیانوس ها تبدیل شده اند. بیش از 80 درصد آلودگی های دریایی منشا زمینی دارند و بخش عمده ای از این آلودگی از طریق رودهایی که از مناطق صنعتی کشاورزی و شهری عبور می کنند وارد دریا می شوند. فاضلاب های تصفیه نشده یا نیمه تصفیه شده شهری پساب های صنعتی حاوی فلزات سنگین و مواد شیمیایی سمی رواناب های کشاورزی مملو از کودهای شیمیایی (نیترات و فسفات) و سموم دفع آفات و همچنین رسوبات و زباله ها همگی توسط رودخانه ها به سمت دریا حمل می شوند. تجمع این مواد آلاینده در مناطق دهانه رودها و سواحل نزدیک منجر به پدیده هایی مانند شکوفایی جلبکی مضر (کشند سرخ) می شود که اکسیژن آب را مصرف کرده و مناطق مرده ایجاد می کنند. این آلودگی ها نه تنها حیات آبزیان در مناطق ساحلی را تهدید می کنند بلکه با جریان های دریایی به نقاط دوردست تر اقیانوس نیز منتقل شده و پیامدهای مخرب خود را در مقیاس وسیع تری اعمال می کنند. کنترل و مدیریت آلودگی در سرچشمه ها یعنی در خشکی و بهبود کیفیت آب رودخانه ها گامی حیاتی در کاهش فشار آلودگی بر اقیانوس ها است.

پسماند دریایی

پسماندهای دریایی شامل هر نوع ماده جامدی است که توسط انسان تولید شده و به محیط زیست دریایی راه می یابد. این پسماندها می توانند از منابع زمینی (مانند زباله هایی که در سواحل رها می شوند یا از طریق رودخانه ها حمل می شوند) یا منابع دریایی (مانند زباله های کشتی ها تجهیزات ماهیگیری رها شده یا از دست رفته) سرچشمه بگیرند. ریختن مستقیم زباله در دریا هرچند در بسیاری از نقاط ممنوع شده است اما همچنان به عنوان یک منبع آلودگی (حدود 10 تا 20 درصد) باقی مانده است. این پسماندها نه تنها منظره زشتی ایجاد می کنند بلکه خطرات جدی برای حیات وحش دریایی به همراه دارند. حیوانات ممکن است پسماندها را با غذا اشتباه گرفته و ببلعند که منجر به انسداد دستگاه گوارش گرسنگی و مرگ می شود. همچنین بسیاری از حیوانات در پسماندهایی مانند تورهای ماهیگیری رها شده یا حلقه های پلاستیکی گیر کرده و دچار خفگی جراحت یا غرق شدن می شوند. پسماندهای دریایی می توانند حامل گونه های مهاجم باشند و آن ها را به زیستگاه های جدید منتقل کنند. علاوه بر این تجزیه پسماندها به ویژه پلاستیک ها منجر به تولید ریزپلاستیک ها و آزادسازی مواد شیمیایی مضر در محیط زیست می شود. تجمع پسماندها حتی در دورافتاده ترین نقاط اقیانوس و در اعماق دریا مشاهده شده است که نشان دهنده گستردگی این مشکل است. مدیریت صحیح زباله جمع آوری پسماند از سواحل و دریا و افزایش آگاهی عمومی برای جلوگیری از ورود زباله به محیط زیست دریایی از جمله راهکارهای مقابله با این معضل هستند.

پلاستیک و آلودگی دریا تهدیدات زیست محیطی و راه های کاهش آن

پلاستیک به دلیل دوام سبکی و هزینه پایین در تولید طیف وسیعی از محصولات مورد استفاده قرار می گیرد. اما همین خواص آن را به یکی از پایدارترین و مخرب ترین آلاینده ها در محیط زیست به ویژه در اقیانوس ها تبدیل کرده است. سالانه میلیون ها تن پلاستیک وارد اقیانوس ها می شود و به دلیل مقاومت در برابر تجزیه بیولوژیکی برای قرن ها در محیط باقی می ماند. این حجم عظیم پلاستیک از کیسه های پلاستیکی و بطری ها گرفته تا الیاف مصنوعی و ذرات ریز پیامدهای فاجعه باری برای اکوسیستم های دریایی و سلامت انسان دارد.

بحران پلاستیک از تولید تا تخریب محیط زیست

چرخه حیات پلاستیک از تولید انبوه بر پایه سوخت های فسیلی تا پایان عمر آن که اغلب در محیط زیست رها می شود یک بحران زیست محیطی تمام عیار ایجاد کرده است. پلاستیک های بزرگ در اقیانوس ها شناور باقی مانده و به تدریج تحت تاثیر نور خورشید امواج و باد به قطعات کوچک تر تجزیه می شوند. این فرآیند منجر به تولید ریزپلاستیک ها می شود که ذراتی با ابعاد کمتر از 5 میلی متر هستند. ریزپلاستیک ها نه تنها از تجزیه پلاستیک های بزرگتر حاصل می شوند بلکه به طور مستقیم نیز از منابعی مانند الیاف مصنوعی لباس ها میکروگرانول های موجود در محصولات آرایشی و بهداشتی و سایش لاستیک خودروها وارد محیط زیست می شوند. این ذرات ریز به راحتی توسط طیف وسیعی از موجودات دریایی از پلانکتون های میکروسکوپی گرفته تا ماهی ها پرندگان دریایی و پستانداران بلعیده می شوند. ترکیبات شیمیایی مضر افزوده شده به پلاستیک ها (مانند فتالات ها بیسفنول A و بازدارنده های شعله) می توانند در بافت های حیوانات تجمع یافته و از طریق زنجیره غذایی به انسان منتقل شوند. این مواد شیمیایی با اختلال در سیستم های هورمونی تولید مثلی و عصبی سلامت موجودات زنده را به خطر می اندازند. علاوه بر این ریزپلاستیک ها می توانند پاتوژن ها و آلاینده های دیگر را جذب کرده و حمل کنند و به این ترتیب به گسترش بیماری ها و آلودگی در محیط زیست کمک کنند.

پلاستيك 80 درصد زباله هاي دريايي را تشكيل مي دهد

شواهد علمی به وضوح نشان می دهد که پلاستیک سهم غالب را در ترکیب پسماندهای دریایی دارد. برآوردها حاکی از آن است که پلاستیک بین 60 تا 80 درصد کل زباله های یافت شده در محیط زیست دریایی را تشکیل می دهد. این واقعیت تکان دهنده مقیاس بحران آلودگی پلاستیکی را به خوبی نمایان می سازد. تنوع اشکال و اندازه های پلاستیک در دریا از اقلام بزرگ مانند بطری ها کیسه ها بسته بندی ها و تجهیزات ماهیگیری تا میلیون ها میلیارد ذره ریزپلاستیک که در ستون آب و رسوبات پراکنده شده اند مدیریت و پاکسازی این آلودگی را بسیار دشوار می سازد. حضور گسترده پلاستیک در تمام سطوح اقیانوس از سواحل تا اعماق ژرف نشان می دهد که هیچ بخشی از این اکوسیستم وسیع از تاثیرات آن در امان نمانده است. این حجم عظیم پلاستیک نه تنها به حیات وحش دریایی آسیب می رساند و منظره سواحل را زشت می کند بلکه با ورود به زنجیره غذایی سلامت انسان را نیز به طور جدی تهدید می کند. مبارزه با این مشکل نیازمند رویکردی چندوجهی است که شامل کاهش تولید پلاستیک های غیرضروری بهبود سیستم های جمع آوری و بازیافت زباله توسعه مواد جایگزین پایدار و افزایش آگاهی عمومی برای تغییر الگوهای مصرف می شود.

پیامدهای زیست محیطی بر اکوسیستم های دریایی

آلودگی اقیانوس ها طیف وسیعی از پیامدهای مخرب را بر اکوسیستم های دریایی اعمال می کند که تعادل طبیعی و تنوع زیستی این محیط ها را به شدت بر هم می زند. مواد شیمیایی سمی مانند فلزات سنگین هیدروکربن ها و آفت کش ها می توانند در بافت های موجودات دریایی تجمع یافته و باعث مسمومیت نقص های تولید مثلی اختلالات رشدی و مرگ و میر شوند. ورود مقادیر بیش از حد مواد مغذی (مانند نیترات و فسفات از رواناب های کشاورزی و فاضلاب) منجر به پدیده ای به نام یوتروفیکاسیون می شود که رشد بی رویه جلبک ها را تحریک کرده و منجر به شکوفایی های جلبکی مضر می گردد. این شکوفایی ها می توانند سموم تولید کرده اکسیژن محلول در آب را مصرف کرده و مناطق مرده ای ایجاد کنند که حیات هیچ موجودی در آن ها ممکن نیست. پلاستیک ها و پسماندهای جامد باعث آسیب فیزیکی به موجودات دریایی از طریق در هم پیچیدگی و بلعیده شدن می شوند. آلودگی حرارتی ناشی از تخلیه آب خنک کننده نیروگاه ها و صنایع می تواند دمای آب را افزایش داده و بر فیزیولوژی و چرخه زندگی موجودات تاثیر بگذارد. رسوبات ناشی از فرسایش خاک و فعالیت های عمرانی می توانند زیستگاه های کف دریا را تخریب کرده و شفافیت آب را کاهش دهند. مجموع این عوامل ساختار و عملکرد اکوسیستم های دریایی را تغییر داده تنوع گونه ها را کاهش داده و پایداری آن ها را در برابر سایر فشارها مانند تغییرات اقلیمی تضعیف می کند.

تاثیر آلودگی بر غذاهای دریایی

یکی از نگران کننده ترین پیامدهای آلودگی اقیانوس ها تاثیر مستقیم آن بر ایمنی و سلامت غذاهای دریایی است که بخش مهمی از رژیم غذایی بسیاری از انسان ها را تشکیل می دهند. موجودات دریایی به ویژه آن هایی که در معرض آلاینده ها قرار دارند می توانند مواد سمی را از محیط اطراف یا غذایی که می خورند جذب و در بافت های خود انباشته کنند. فلزات سنگین مانند جیوه که از منابعی مانند سوزاندن زغال سنگ و استخراج معادن وارد اقیانوس می شوند در ماهی های بزرگ و شکارچی مانند ماهی تن و شمشیرماهی تجمع می یابند. مصرف این ماهی ها به ویژه برای زنان باردار و کودکان می تواند منجر به آسیب های جدی عصبی و رشدی شود. سموم تولید شده توسط برخی شکوفایی های جلبکی مضر نیز می توانند در صدف ها و ماهی ها انباشته شده و پس از مصرف توسط انسان باعث مسمومیت های شدید عصبی فلج کننده یا فراموشی شوند. ریزپلاستیک ها و مواد شیمیایی موجود در آن ها نیز وارد زنجیره غذایی شده و در غذاهای دریایی یافت می شوند. هرچند میزان دقیق آسیب ناشی از مصرف ریزپلاستیک ها بر سلامت انسان هنوز موضوع تحقیقات گسترده است اما قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی همراه با آن ها خطر ابتلا به انواع بیماری ها را افزایش می دهد. آلودگی غذاهای دریایی نه تنها سلامت مصرف کنندگان را تهدید می کند بلکه بر صنایع شیلات و آبزی پروری نیز تاثیر منفی گذاشته و امنیت غذایی را به چالش می کشد.

تأثیر بر صنعت گردشگری

صنعت گردشگری در بسیاری از مناطق ساحلی و جزیره ای ستون فقرات اقتصاد محلی محسوب می شود و زیبایی های طبیعی سواحل پاک و حیات دریایی متنوع از جاذبه های اصلی آن به شمار می روند. آلودگی اقیانوس ها به طور مستقیم بر این صنعت حیاتی تاثیر منفی می گذارد. سواحل مملو از زباله به ویژه پلاستیک نه تنها منظره ای ناخوشایند برای گردشگران ایجاد می کنند بلکه خطرناک نیز هستند. آب های آلوده به فاضلاب یا مواد شیمیایی شنا کردن و فعالیت های تفریحی آبی را ناامن می سازند و می توانند منجر به شیوع بیماری های منتقله از آب شوند. مرگ و میر گسترده حیات دریایی تخریب صخره های مرجانی و کاهش جمعیت ماهی ها جاذبه های اصلی برای غواصان علاقه مندان به تماشای حیات وحش و ماهیگیران تفریحی را از بین می برد. شکوفایی های جلبکی مضر که ناشی از آلودگی مواد مغذی هستند می توانند باعث تغییر رنگ آب بوی نامطبوع و سوزش چشم و دستگاه تنفسی شوند و گردشگران را از سواحل دور کنند. کاهش جذابیت مناطق ساحلی و دریایی به دلیل آلودگی منجر به کاهش تعداد گردشگران از دست رفتن مشاغل مرتبط با گردشگری (مانند هتل ها رستوران ها اپراتورهای تور) و کاهش درآمدهای اقتصادی می شود. بنابراین حفاظت از سلامت اقیانوس ها و کاهش آلودگی نه تنها یک ضرورت زیست محیطی بلکه یک الزام اقتصادی برای مناطق متکی به گردشگری ساحلی و دریایی است.

تأثیر بر تغییرات اقلیمی

اقیانوس ها نقش بسیار مهمی در تنظیم اقلیم جهانی ایفا می کنند. آن ها بخش عظیمی از گرمای اضافی ناشی از گازهای گلخانه ای در جو را جذب کرده و به عنوان بزرگترین مخزن کربن سیاره عمل می کنند و مقادیر زیادی دی اکسید کربن را از اتمسفر جذب و ذخیره می نمایند. آلودگی اقیانوس ها می تواند این قابلیت های حیاتی را تحت تاثیر قرار دهد و به طور غیرمستقیم بر تغییرات اقلیمی تاثیر بگذارد. برای مثال آلودگی نفتی و شیمیایی می تواند به فیتوپلانکتون ها آسیب برساند. فیتوپلانکتون ها موجودات میکروسکوپی گیاه مانندی هستند که از طریق فتوسنتز بخش قابل توجهی از اکسیژن جهان را تولید کرده و دی اکسید کربن را جذب می کنند. کاهش جمعیت یا کارایی فیتوپلانکتون ها به دلیل آلودگی می تواند ظرفیت اقیانوس برای جذب کربن را کاهش داده و منجر به افزایش غلظت دی اکسید کربن در جو شود. همچنین تغییرات در اکوسیستم های ساحلی مانند تالاب ها جنگل های مانگرو و علفزارهای دریایی که زیستگاه های مهمی برای جذب و ذخیره کربن آبی (Blue Carbon) هستند به دلیل آلودگی و تخریب می تواند منجر به آزادسازی کربن ذخیره شده و تشدید تغییرات اقلیمی شود. علاوه بر این گرم شدن اقیانوس ها که خود بخشی از پدیده تغییرات اقلیمی است می تواند برخی انواع آلودگی (مانند گسترش باکتری های بیماری زا و شدت شکوفایی های جلبکی مضر) را تشدید کند و یک چرخه بازخوردی منفی ایجاد نماید. بنابراین مبارزه با آلودگی اقیانوس ها بخشی جدایی ناپذیر از تلاش های جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است.

چه طور به کاهش آلودگی اقیانوس ها کمک کنم؟

می توانید با کاهش مصرف پلاستیک یکبار مصرف تفکیک زباله مشارکت در برنامه های پاکسازی ساحل مصرف مسئولانه غذاهای دریایی و حمایت از شرکت های دوستدار محیط زیست کمک کنید.

منشا آلودگی دریا ها و اقیانوس ها کجاست؟

بیش از 80 درصد آلودگی از منابع زمینی مانند فاضلاب رواناب کشاورزی و صنعتی از طریق رودخانه ها وارد می شود؛ همچنین نشت نفت از کشتی ها و سکوهای نفتی و زباله های رها شده از کشتی ها نیز از منابع مهم هستند.

زباله دان های اقیانوسی چیستند و کجا هستند؟

این ها مناطق وسیعی در اقیانوس های آزاد هستند که جریان های اقیانوسی باعث تجمع پلاستیک و سایر پسماندهای شناور در آن ها می شوند مانند لکه بزرگ زباله اقیانوس آرام.

راه کارهای مقابله با مشکلات پلاستیک و آلودگی دریا چیست؟

راهکارها شامل کاهش تولید پلاستیک بهبود مدیریت پسماند و بازیافت توسعه جایگزین های پایدار پاکسازی محیط زیست دریایی و افزایش قوانین و آگاهی عمومی است.

چرا آلودگی آب های دریا مسئله ای مهم است؟

چون سلامت انسان را از طریق غذاهای دریایی آلوده تهدید می کند به اکوسیستم های دریایی آسیب می رساند بر صنایع مانند شیلات و گردشگری تاثیر می گذارد و نقش اقیانوس در تنظیم اقلیم را تضعیف می کند.

پلاستیک چگونه به محیط زیست آسیب می زند؟

پلاستیک به قطعات کوچک (ریزپلاستیک) تجزیه شده توسط حیوانات بلعیده می شود حاوی مواد شیمیایی سمی است که وارد زنجیره غذایی می شوند و به زیستگاه ها آسیب می رساند.

چگونه پلاستیک باعث آلودگی منابع آب می شود؟

پلاستیک از خشکی وارد رودخانه ها و دریاها شده در آب تجزیه شده و مواد شیمیایی مضر را آزاد می کند که آب را آلوده کرده و توسط موجودات زنده جذب می شوند.